اخلاق دانشجویی ۱۳۹۴/۱۱/۱۹ - ۱۳ بازدید

راز دوگانگی اخلاقی و رفتاری در میان دانش آموختگان از آن‌روست که؛ برخی در پرتو علم به حکمت دست پیدا می‏کنند و در برابر پروردگار خویش، سر تعظیم فرو می‏آورند و برخی در سایه علم به مراتب علمی خود توجه می‏کنند و احساس غرور و نخوت به آنها دست می‏دهد که از آن به غرور علمی و حجاب اکبر تعبیر می‏شود که در این باره میان علوم بشری و علم توحید تفاوت چندانی نیست. چنان که امام خمینی(ره) فرمودند:
«گاهی علم توحید نیز برای انسان حجاب می‏شود».[ سید روح الله خمینی، صحیفه نور، ج ۱۳، ص۲۱۱.]
در این راستا سوگند نامه بقراط حکیم[ سوگند نامه بقراط که به قسم نامه بقراطی در دنیا معروف است، به تمام زبان‏های دنیا ترجمه شده است، و از ۲۵۰۰ سال پیش تاکنون ابداً تغییر نیافته است. امیر دیبایی، چکیده اخلاق و قوانین پزشکی، ص ۸۸.] پدر علم طب از حدود ۲۵۰۰سال پیش تاکنون، به عنوان اولین منشور اخلاقی آموزش یک امر الزامی برای همه فراگیران پزشکی در هنگام فارغ التحصیلی بوده است و هیچ پزشکی تا این سوگند نامه را یاد ننماید حق ندارد به حرفه طبابت وارد شود که از نکات مهم آن حفظ احترام استادان، اجتناب از داروهای کشنده و سقط جنین، عمل در حد تخصص و حرفه نه فراتر از آن، حفظ احترام و قداست علم پزشکی، حفظ اسرار بیماران می‏باشد؛ که البته امروزه هر کشوری متناسب با باورها و کتاب مقدس آن سرزمین، سوگند نامه‏های پزشکی را بومی سازی نموده و دانش آموختگان به آن قسم یاد می‏کنند.
امروزه در جمهوری اسلامی نیز علاوه بر بومی سازی سوگندنامه پزشکی مبتنی بر باورهای دینی و ملی، برای دیگر دانش آموختگان در رشته‏های مختلف نیز طی مراسم رسمی پایان دوره تحصیلی، دانشجویان در مقابل قرآن کریم به خداوند بزرگ سوگند یاد می‏کنند که جز در مسیر رضایت حق تعالی و خدمت به مردم قدم برندارند.
این‏ها حاکی از این مسئله است که علم نه تنها بدون پشتوانه اخلاقی سعادت آور نیست بلکه می‏تواند ضربه‏های مهلکی بر پیکره جهان هستی و بشریت وارد آورد. زیرا به قول سنایی غزنوی:
چو علم آموختی از حرص آنگه ترس کاندر شب
چـو دزدی با چـراغ آیــد گزیده‏تر بـرد کــالا
نمونه آشکار آن انیشتن و علمی است که او کشف کرد که سرانجام به نابودی هزاران انسان انجامید که این همان عدم رعایت اصول اخلاقی آموزش و بالتبع پژوهش است، ازاین‏رو معروف است زمانی که در اواخر عمر خواستند برای او جشن تولد بگیرند در حالی که او گریه می‏کرد می‏گفت اگر می‏دانستم عاقبت تلاش‏های بی‏وقفه من این می‏شود که مردم بی‏گناه هیروشیما و ناکازاکی را به خاک و خون بکشد هیچ‏گاه دست به کشف این اختراع نمی‏زدم. در حقیقت هر چه تکنولوژی و ابزار قدرت بشر به سمت توسعه و پیشرفت بیشتر سوق می‏یابد، بی‏اخلاقی‏های این حوزه نیز گسترده‏تر و فراوان‏تر می‏شود، ازاین‏روست که توجه به این حوزه اهمیت مضاعف می‏یابد و احساس ضرورت تدوین و ترویج منشور‏های اخلاقی آموزش بیش از پیش احساس می‏شود.
پایان می‏دهیم اخلاق آموزش را به تذکراتی اخلاقی از امام خمینی(رحمت الله علیه)؛ مردی که اگر یک حاکم مقتدر و متخلق دینی بود به آن دلیل که، پیش از آن یک معلم خودساخته و مهذب بوده است. سخنان او چراغ روشنی برای جوانان این مملکت است که هویت ایرانی – اسلامی‏شان را از او دارند:
«علم و عمل دو بالی است که انسان را به مقام انسانیت می‏رساند».[ صحیفه نور، ج۷، ص ۱۹۱.]
«اگر تهذیب در کار نباشد علم توحید هم به درد نمی‏خورد».[ همان، ج۱۳، ص۲۱۱.]
«قدرت طلبی در هر که باشد، این اسباب این می‏شود که زمین بخورد، قدرت طلبی از هر که باشد از شیطان است، می‏خواهد رئیس جمهور آمریکا قدرت طلبی کند یا یک طلبه‏ای در مدرسه بخواهد قدرت طلبی بکند».[ همان، ج ۱۹، ص ۱۵۶.]
«اگر بخواهید خدمت‏گزار اسلام باشید خدمتگزار ملت اسلامی باشید و اسیر در دست ابر قدرت‏ها و آن‏ها که پیوند با ابرقدرت‏ها دارند نباشید، باید دانشگاه و فیضیه و همه آن‏ها که مربوط به دانشگاه هستند و همه آن‏ها که مربوط به فیضیه هستند در راس برنامه‏های تحصیلی‏شان برنامه اخلاقی و برنامه‏های تهذیبی باشد. تا فرآورده‏های آن‏ها امثال مرحوم مطهری را به جامعه تسلیم کنند».[ همان، ج۱۴، ص۱۱۲.]
در نتیجه آن که آموزش صرفاً یک فرآیند انتقال از استاد به شاگرد به‏حساب نمی‏آید، بلکه علم دارای قداست و شرافت ذاتی است که هم در مرحله فراگیری و هم در مرحله به‏کارگیری آن باید به اصول انسانی و اخلاقی پایبند بود، اگر چنین بود، می‏تواند به کمال انسانی بیانجامد.
در ادامه به چند اصل اخلاقی مهم در علم آموزی اشاره می‏شود:

۱.رضای خداوند

در پاره‏ای از روایات بر این حقیقت تأکید شده است که علم باید برای رضای خداوند باشد.[ حکیمی و همکاران، الحیاة، ج ۲، ص ۳۳۰.] رسول اکرم به روایت امیرمؤمنان(علیه السلام) می‏فرماید:
«هر که علم را برای رضای خدا طلب کند به هیچ بابی از آن دست نمی‏یابد مگر آن که به سبب آن در نفس خود فروتنی افزون‏تر می‏یابد و در میان مردم بیشتر به تواضع می‏پردازد و ترس او از خدا افزایش پیدا می‏کند و کوشش او در کار دین بیشتر می‏شود. این کس همان است که از علم سود می‏برد و باید آن را بیاموزد».[ همان، حدیث اول.]

۲.دوری از خودنمایی

در فرهنگ دینی گفته شده علم باید برای فهمیدن باشد نه برای جدال کردن، فخرفروشی و فریب دادن دیگران.[ همان، ص ۳۳۲.]

۳.دوری از دنیاطلبی

رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می‏فرماید:
«هر کس برای دنیا و مقام پیدا کردن در چشم مردمان و مورد توجه قدرت‏ها شدن به جستجوی علم برآید به بابی از آن نمی‏رسد مگر آن که عظمت و کبریایی او در نزد خودش افزون می‏شود و زبان و دست درازی او بر مردمان افزایش پیدا می‏کند و بی‏توجهی او به خدا و دوری او از دین بیشتر می‏شود».[ همان، ص ۳۴۳.]
مهم‏تر از همه باید در این مسیر پر پیچ و خم و پر آسیب و خطر، بر خدای بزرگ توکل کرد که مبادا علمی که می‏تواند برترین‏ها از آن پدید آیند، ما را در قافله زیان کاران و درماندگان قرار دهد.

ممکن است این مطالب هم برای شما مفید باشد:

• چرا گفتن نمي دانم براي يك استاد ارزش محسوب ميشود؟
• استاد نمونه -استاد شايسته
• بنظر شما معيار استاد شايسته چه ميتواند باشد؟
• اگر استاد بين دانشجويان فرق بگذارد، عقوبت اخروي و دنيوي آن چيست؟
• اخلاق؛ ويژگيهاي استاد دانشگاه