پرسشها و پاسخ‌‌های دانشجویی : دفتر هجدهم -
احکام نگاه و پوشش
نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه ها
معاونت
آموزشی و پژوهشی استادان و دروس معارف اسلامی
اداره
مشاوره و پاسخ
مراکز پخش:
مدیریت پخش دفتر نشر معارف:
قم، خیابان شهدا، کوچه ۳۲، پلاک ۳، تلفن و نمابر: ۳۷۷۴۰۰۰۴
پاتوق کتاب قم (شعبه ۱):
خیابان
شهدا، روبه روى دفتر مقام معظم رهبرى، تلفن ۳۷۷۳۵۴۵۱
پاتوق کتاب قم (شعبه ۲):
بلوار
جمهورى اسلامى، نهاد رهبرى در دانشگاه ها، تلفن ۳۲۹۰۴۴۴۰
پاتوق کتاب تهران:
خیابان
انقلاب، چهار راه کالج، پ ۷۱۵، تلفن ۸۸۹۱۱۲۱۲
قم، مؤسسه
فرهنگى و اطلاع رسانى طلوع طاها، تلفن ۳۷۷۴۸۳۴۵
نشانى
اینترنت:
www.ketabroom.ir - www.porseman.org - www.porsemani.ir
پست
الکترونیک:
info@ketabroom.ir -
info@porseman.org
|
شناسنامه سرشناسه: حسینى، سیدمجتبى، ۱۳۴۵- عنوان و نام پدیدآور : احکام نگاه و پوشش: آرایش، روابط، گفت وگو (مطابق با نظر ده تن از مراجع عظام) سیدمجتبى حسینى ؛ تنظیم و نظارت نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاهها، معاونت آموزشى و پژوهشى، اداره مشاوره و پاسخ. وضعیت ویراست : [ویراست ۳]. یادداشت : کتابنامه. مشخصات ظاهرى : ۱۴۴ ص. شابک : ۹-۶۹۲-۵۳۱-۹۶۴- ۹۷۸ مشخصات نشر : قم: نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاهها، دفتر نشر معارف، ۱۳۹۳. فروست : پرسشها و پاسخ‌هاى دانشجویى؛ دفتر هجدهم (احکام؛ ۴). موضوع : حجاب -- فتواها. موضوع : فتواهاى شیعه -- قرن ۱۴. موضوع : حجاب (فقه). شناسه افزوده : نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاهها. معاونت آموزشى و پژوهشى. اداره مشاوره و پاسخ. شناسه افزوده : نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاهها. دفتر نشر معارف. رده‌بندى کنگره: ۱۳۹۳ ۳الف۴۱۶ح۹/۱۸۳/bp رده‌بندى دیویى: ۳۴۲۲ /۲۹۷ شماره کتابشناسى ملى: ۳۵۸۹۱۹۷ تنظیم و نظارت: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها (معاونت آموزشی و پژوهشی - اداره مشاوره و پاسخ) نوبت چاپ: بیست و پنجم (اول از ویراست سوم)، بهار ۱۳۹۴ تیراژ: ۵۰۰۰ نسخه شابک: ۹-۶۹۲-۵۳۱-۹۶۴-۹۷۸ |
فهرست موضوعات (برای
دسترسی سریع به متن روی موضوع مورد نظر کلیک کنید.)
دسترسی سریع به متن روی موضوع مورد نظر کلیک کنید.)
مقدمه
پوشش
و حجاب
اهمیت حجاب
- فلسفه حجاب
- پوشش زن
- پوشش صورت
- حجاب و
نابالغ -
وجوب حجاب دختران -
اجبار در پوشش
- پوشش روی پا
- پوشش
زیبارویان -
پوشش مشکی -
برتری چادر
- پوشش نزد
فامیل -
پوشش نزد محارم -
حجاب توریست
ها -
حجاب در کشور غیرمسلمان -
غفلت از حجاب
- محل دید
نامحرم -
لباس روشن و نازک -
جوراب نازک
- لباس های
تنگ -
پوشش حج مو -
کلاه گیس
- کلاه گیس در
خارج کشور -
کلاه گیس بازیگران -
کفش صدادار
- لباس ابریشم -
کروات
- آستین کوتاه
- لباس
رنگارنگ مردان
نگاه به نامحرم
قرآن و نگاه
نامحرم -
نگاه هاى حرام -
نگاه حرام
- نگاه هاى
حلال -
نگاه به پاى نامحرم -
نگاه از آینه
- نگاه به
زیبایى ها -
نگاه به مانتویى -
نگاه به مرد
- نگاه به
استاد -
نگاه به شاگردان -
نگاه خواستگارى
- نگاه هاى
خیابانى -
نگاه به نامزد -
نگاه ناخودآگاه
-
نگاه به
فامیل -
نگاه به محرم -
نگاه به همجنس
- نگاه به
بدحجاب -
نگاه به روستایى -
نگاه به زنان
اهل تسنن -
نگاه به مسلمانان خارجى -
نگاه به
غیرمسلمان - نگاه
به کهنسال -
نگاه پسر بچه -
نگاه به
زیورآلات -
نگاه به ورزشکاران -
نگاه به فیلم
ورزشى -
نگاه به دختر بچه -
نگاه به پسر
بچه -
نگاه به عورت بچه
عکس و فیلم نامحرم
عکس و فیلم
ناشناس -
نگاه خواستگارى به عکس -
عکس و فیلم
آشنا -
عکس از دنیا رفته -
عکس بازیگران
- نگاه به عکس
دختر -
عکس دوران کودکى -
فیلم هاى صدا و
سیما -
فیلم هاى وزارت ارشاد -
پخش زنده و غیرزنده -
تفاوت فیلم و عکس -
مشاهده نامحرم
در چت -
عکس و فیلم مبتذل -
عکس مبتذل غیرمسلمانان -
دفع افسد به فاسد -
عکس و فیلم
آموزشى -
فیلم آموزش جنسى -
فیلم تحریک
زناشویى -
نگاه متأهل به فیلم -
سانسور فیلم
مبتذل -
ارضاى شهوت با فیلم -
برنامه هاى ماهواره اى -
آنتن ماهواره
- ظهور عکس
توسط مرد -
فیلم بردارى مجالس -
استفاده از اینترنت -
شغل کافى نت
گفت و گوی
نامحرم
گفت وگوى علمى
با نامحرم -
گفت وگو به قصد ازدواج -
چت با جنس
مخالف -
چت با غیرمسلمان -
داستان هاى شهوانى -
گفت وگو با نامحرم -
سلام کردن به
نامحرم -
نامه نگارى با نامحرم -
گفت وگوى
تلفنى -
شوخى با نامحرم -
شوخى با محارم
-
تقلید صدا
ارتباط دختر و پسر
اختلاط دانشجویان
-
جشن مختلط
-
شرکت در تشکل مذهبى
-
اردوى دختر و پسر -
نشستن بر سر یک سفره -
حضور بانوان در ادارات
- خلوت زن و مرد -
ارتباط شغلى -
تدریس خصوصى -
نمایش و بازیگرى -
دوست داشتن جنس مخالف -
عشق به
شخصیت هاى معنوى -
تماس در تاکسى و بازار -
تماس جنسى با نامحرم -
دست دادن با
نامحرم -
دست دادن با پیرزن -
دست دادن با محارم -
دست دادن با غیرمسلمان -
دست
دادن با دختر -
بوسیدن دختر ممیز -
بوسیدن محارم -
پرستار نامحرم -
تزریقات -
دندان
پزشک نامحرم -
متخصص نامحرم -
نجات نامحرم -
مربى نامحرم
آرایش
و زیورآلات
عطر زن -
بوى خوش نرم
کننده ها - آرایش چهره -
آرایش دختران
-
برداشتن ابرو
- رنگ ابرو -
سرمه چشم -
گریم
- شک در زینت -
حلقه ازدواج -
لنز آرایشى
پوشش
در نماز
نماز و نامحرم -
نماز با
چادر بدن نما -
نماز با مانتو
-
زیور آلات و نماز -
پرده در نمازخانه
لباس
جنس مخالف
لباس زنانه و مردانه -
لباس مشترک زن و مرد -
لباس
تئاتر -
لباس شهرت -
لباس زیر
- لباس موقت -
فروش لباس زنانه
طلا و پلاتین
طلاى مردان -
طلاى زرد -
طلاى سفید -
طلاى مشکوک -
طلاى مخلوط - پلاتین
- دندان طلا
- حلقه طلا
- مدال طلا
- فروش طلاى مردانه
دانستنی ها
تعریف لباس شهرت -
زینت
زن -
ریبه و تلذذ -
مفهوم ضرورت -
سن تمییز
کـتـابـنـامــه
مقدمه
«پرسش گرى»
از آغاز آفرینش انسان، رخ نمایى کرده، بر بال سبز خود، فرشتگان را فرانشانده، بر
برگ زرد خود، شیطان را فرونشانده و در این میان، مقام آدمیت را نشان داده است.
آفتاب کوفه چه زیبا فرموده است:
«مَن اَحسَنَ السؤال عَلِمَ» و «من عَلِمَ اَحسَنَ السؤال».
هم سؤال از علم
خیزد هم جوابmso-bidi-language:ar-sa">
همچنان
که خار و گُل از خاک و آبآرى،
هر که سؤال هایش آسمانى است، دانش و بینش، پاسخش خواهد بود. پویایى و پایایى
«جامعه» و «فرهنگ»، در گرو پرسش هاى حقیقت طلبانه و پاسخ هاى خِردورزانه است.
از افتخارات
ایران اسلامى، آن است که از سویى، سرشار از جوانانى پاک دل، کمال خواه و پرسش گر
مى باشد و از دیگر سوى، از مکتبى غنى برخوردار است که معارف بلند آن، گوارا نوش
دل هاى عطشناک پرسش گر و دانش جوست.
اداره مشاوره و پاسخ معاونت آموزشی و پژوهشی استادان و دروس معارف اسلامی نهاد،
محفل انسى فراهم آورده است، تا «ابر رحمت» پرسش ها را به «زمین اجابت» پذیرا باشد و
نهال سبز دانش را بارور سازد. ما اگر بتوانیم سنگ صبور جوانان اندیشمند و بالنده
ایران پرگهرمان باشیم، به خود خواهیم بالید.
شایان ذکر
است در راستاى ترویج فرهنگ دینى، اداره
مشاوره و پاسخ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه ها، تاکنون بیش از
سیصد هزار پرسش دانشجویى را در موضوعات مختلف اندیشه دینى، مشاوره،
احکام و... پاسخ داده است.
این اداره
داراى گروه
هاى علمى و تخصصى، به شرح زیر است:
ـ قرآن و حدیث؛mso-bidi-language:ar-sa;layout-grid-mode:line">
layout-grid-mode:line">ـ احکام؛ar-sa;layout-grid-mode:line">
layout-grid-mode:line">ـ فلسفه، کلام و دین پژوهى؛mso-bidi-language:ar-sa;layout-grid-mode:line">
layout-grid-mode:line">ـ حقوق و فلسفه احکام؛mso-bidi-language:ar-sa;layout-grid-mode:line">
layout-grid-mode:line">ـ اخلاق و عرفان؛mso-bidi-language:ar-sa;layout-grid-mode:line">
layout-grid-mode:line">ـ تربیتى و روان شناسى؛mso-bidi-language:ar-sa;layout-grid-mode:line">
layout-grid-mode:line">ـ اندیشه سیاسى؛mso-bidi-language:ar-sa;layout-grid-mode:line">
layout-grid-mode:line">ـ فرهنگى و اجتماعى؛mso-bidi-language:ar-sa;layout-grid-mode:line">
layout-grid-mode:line">ـ تاریخ و سیره؛mso-bidi-language:ar-sa;layout-grid-mode:line">
layout-grid-mode:line">ـ ادیان و مذاهب.mso-bidi-language:ar-sa;layout-grid-mode:line">
آنچه پیش رو
دارید، بخشى از پرسش هاى احکامِ داراى فراوانى در میان قشر جوان و دانشگاهیان است
که از سوى محقق ارجمند حجه الاسلام
سیدمجتبى حسینى(زیدعزّه) پاسخ داده شده است و توسط
حجج اسلام سیدمحمدتقى محمدى و على گرجى
با اضافات و ارزیابى مجدد ویرایش جدید شده است.
ویژگى هاى
این مجموعه و شیوه تنظیم آن در چند نکته ذیل بیان مى شود:
الف. پاسخ
پرسش ها همراه با مآخذ و مستندات آن آورده شده است.
ب. پاسخ هاى
هم مضمون، با عبارت یکسان و روان تحریرشده است ؛ از این رو بیشتر پاسخ ها اقتباسى
است.
ج. جهت
اتقان و اطمینان بیشتر، علاوه بر مستندسازى پاسخ ها، از دفاتر مراجع بزرگوار نیز
استفتا شده است.
د. در تنظیم
کتاب، نظر حضرت امام خمینى قدس سره به عنوان اولین فتوا آمده و فتاواى دیگر مراجع
بزرگوار - که نامشان به ترتیب حروف الفبایى در ذیل مى آید - پس از آن ذکر گردیده
است:
۱. حضرت آیه اللّه حاج شیخ محمدتقى بهجت
(قدس سرّه)
۲. حضرت آیه اللّه حاج شیخ میرزا جواد تبریزى
(قدس سرّه)
۳. حضرت آیه اللّه حاج سید على حسینى خامنه اى
(دام ظله العالى)
۴. حضرت آیه اللّه حاج سید على حسینى سیستانى
(دام ظله العالى)
۵. حضرت آیه اللّه حاج شیخ لطف اللّه صافى گلپایگانى
(دام ظله العالى)
۶.
حضرت آیه اللّه حاج شیخ محمد فاضل لنکرانى (قدس سرّه)
۷. حضرت آیه اللّه حاج شیخ حسین نورى همدانى
(دام ظله العالى)
۸. حضرت آیه اللّه حاج شیخ ناصر مکارم شیرازى
(دام ظله العالى)
۹. حضرت آیه اللّه حاج شیخ حسین وحید خراسانى
(دام ظله العالى)
گفتنى است
که در متن کتاب تنها به ذکر اسامى مراجع بزرگوار به اختصار اکتفا شده است، لذا از
ساحت آن بزرگواران پوزش مى طلبیم و از درگاه خداوند متعال براى ایشان، دوام عزت و
سلامتى مسألت داریم.
برآنیم با
توفیق خداوند، به تدریج ادامه این مجموعه را تقدیم شما خوبان کنیم. پیشنهادها و
انتقادهاى سازنده شما، راهنماى ما در ارائه شایسته و پربارِ مجموعه هایى از این دست
خواهد بود.
در پایان از
تلاش هاى مخلصانه مؤلف محترم و مجموعه همکاران اداره مشاوره و پاسخ، به خصوص
حجج اسلام سیدمحمد تقى علوى و صالح قنادى(زیدعزّهما) که در بازخوانى و
آماده سازى این اثر تلاش کرده اند، تشکر و قدردانى مى شود و دوام توفیقات این
عزیزان را در جهت خدمت بیشتر به مکتب اهل بیت علیهم السلام و ارتقاى فرهنگ دینى
جامعه - به ویژه دانشگاهیان - از خداوند متعال مسألت داریم.
معاونت آموزشی و
پژوهشی استادان و دروس معارف اسلامی نهاد
فصل اول : پوشش و حجاب
اهمیت حجاب
درباره حجاب و دلیل وجوب آن توضیح دهید.
«وَ
لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلّا ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ
عَلى جُیُوبِهِنَّ»[۱]
«و زینت
خود را جز آن مقدار که نمایان است، آشکار نکنند و [اطراف] روسرى‌هاى
خود را بر سینه خود افکنند [تا گردن و سینه با آن پوشانده شود]».
«حجاب»،
در لغت به معناى پرده، حاجب و پنهان کردن است و در اصطلاح «پنهان کردن زن خود را از
دید مرد بیگانه است». آنچه دین اسلام بر زنان لازم دانسته، همان پوشش است که در
متون دینى و در کلام فقیهان، از آن به ستر، پوشش، ساتر و پوشاننده تعبیر شده است.
حجاب و
پوشش پیش از اسلام، در میان برخى از ملّت‌ها - از جمله
ایران باستان و قوم یهود و شاید در هند - مطرح و از آنچه که در قانون اسلام آمده،
سخت‌تر بوده است.[۲]
این دستور در دین اسلام، حدود سال‌هاى
چهارم و پنجم تشریع گردیده است.[۳]
حجاب،
یکى از احکام ضرورى اسلام به شمار مى‌آید و شیعه و سنى بر
آن، اتفاق نظر دارن. خداوند متعال در این باره سه آیه[۴]
در شهر مدینه، نازل کرده و در دو مورد آن[۵]،
به مسئله پوشش بانوان اشاره کرده است.[۶]
علاوه بر این، احادیث بسیارى درباره اهمیت و چگونگى حجاب نقل شده است.
حضرت على(علیه
السلام) می‌فرماید:
«پوشیدگى زن به حالش، بهتر است و زیبایى‌اش را پایدارتر مى‌سازد».[۷]
فلسفه حجاب
در مورد فلسفه حجاب، حدود، کیفیت و رنگ پوشش بانوان توضیح دهید.
تردیدى
نیست که حجاب و پوشش زن یکى از احکام ضرورى اسلام به شمار مى‌رود.
قرآن مجید درباره این امر مهم مى‌فرماید:
«یا
أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُوْمِنِینَ
یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنى أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا
یُوْذَیْنَ وَ کانَ اللّهُ غَفُوراً رَحِیم»[۸]
«اى
پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلباب‌ها
(روسرى‌هاى بلند) خود را بر خویش فرو افکنند. این کار براى
اینکه [از کنیزان و آلودگان] شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند، بهتر است و
خداوند همواره غفور و رحیم است».
پوشش
سابقه‌اى به اندازه حیات بشریت دارد و غیر از پیروان یکى از
مکاتب که بر لزوم برهنه زیستى پاى مى‌فشارد همه جامعه بشریت
به نوعى رعایت مى‌کنند.[۹]
درباره
اهمیت و فلسفه «حجاب»، اشاره به چند نکته بسیار حائز اهمیت است:
۱. کاهش
خطا و خطر؛ مصونیت زن در برابر طمع‌ورزى هوس بازان از ثمرات
آشکار رعایت حجاب است.
۲. حفظ
احترام؛ اگر چه رعایت حجاب، از یک سو به مردان کمک مى‌کند
که به طور ناخواسته، و خارج از چارچوب‌ها، عواطف و احساسات
خود را هزینه نکنند. اما بیش از آن به خانم‌ها کمک مى‌کند
که به طور ناخواسته و خارج از چارچوب‌ها، وسیله لذت انگارى
قرار نگیرند و شخصیت و احترام آنان خدشه‌دار نگردد.
۳. نشاط
و رغبت؛ احکام الهى بیش از آنکه به محدودیت لذت‌ها بیانجامد
به ماندگارى لذت‌ها و پایدارى نشاط و خوشى‌ها
مى‌انجامد ازاین رو اگر چه حجاب از یک سو براى خانم‌ها
محدودیت است و موجب خستگى و زحمت مى‌باشد اما از سوى دیگر
اوج احساسات را سالم نگه مى‌دارد و عاطفه‌ها
و محبت‌ها را در کانون گرم خانواده متمرکز مى‌سازد
و زن و مرد را از بى‌تفاوتى نسبت به همدیگر در نظام خانواده
نجات مى‌دهد و این بحرانى است که هم اکنون دامن‌گیر
جوامع غربى شده است، به طورى که در هنگامه برپایى کانون خانواده که بر اساس عشق و
محبت باید تحکیم شود و مهم‌ترین ابزار آن میل جنسى نسبت به
یکدیگر است این میل رو به افول گذاشته و بنیان خانواده‌ها
را متزلزل ساخته است، بلکه عشق و عاطفه آن دو، در سال‌هاى
قبل از ازدواج و بعد از ازدواج در میان افراد متعدد پخش شده است و تمرکز خود را از
دست داده است.
ازاین رو
«حجاب و پوشش زن»، داراى مشخصه‌ها و ویژگى‌هایى
است که بعضى از آنها اشاره مى‌شود:
یک.
حدود و میزان پوشش: هر اندازه بدن زن پوشیده‌تر باشد،
نقش نیرومندترى در دورسازى دیدگان نظاره‌گر ایفا مى‌کند.
اگر نگاه‌هاى آلوده را «تیرهاى زهرآلود شیطان» همچنان که در
روایات آمده است[۱۰]
بدانیم پوشش زن همانند قوسى است که تیرها را کمانه مى‌کند
و از اصابت آنها به هدف بازمى‌دارد. هر اندازه حجاب کمتر
رعایت شود، تیرهاى شیطانى بیشتر متوجه او مى‌گردد و از آن
آسیب مى‌بیند. با توجه به این امر، چادر حجاب برتر است؛
زیرا با وجود شرایط دیگر، بیشترین پوشش و مطمئن‌ترین مصونیت
ر ا به همراه دارد.
دو.
کیفیت پوشش: پوشندگى لباس و کیفیت دوخت، بخش مهمى از حجاب را تشکیل مى‌دهد.
لباس‌هاى نازک و تنگ و بدن نما، آماج پیکان مسموم شیطان و
موجب خیره شدن چشم‌هاى هرزه و آلوده است!! در مقابل لباس‌هاى
مناسب و کاملاً پوشیده، مانع این نگاه‌هاى هوس‌آلود
است.
سه.
رنگ‌ها:
برخى از رنگ‌ها دیدگان را خیره مى‌سازد
و باعث جلب توجه مى‌شود و علماى دین هر چند نسبت به اصل رنگ
لباس‌ها، تأکید چندانى ندارند؛ ولى بر این مسئله پاى مى‌فشارند
که لباس نباید موجب جلب توجه شود و عواقب سوئى داشته باشد. ازاین رو در طول تاریخ،
زنان مسلمان به میل خود، لباس مشکى را براى حجاب برگزیدند و بدین وسیله احساس امنیت
و مصونیت بیشترى مى‌کر دند.
این سنت حسنه، مورد نظر و پذیرش پیامبر و امامان(علیهم
السلام) نیز قرار گرفت. گفتنى است
که عبا و چادر مشکى جزء لباس‌هاى
مکروه به شمار نمى‌رود و از
آن مستثنا شده است.
چهار.
شیوه گفت‌وگو و حرکت: حفظ وقار و متانت، همان
نقشى را دارد که پوشش زن ایفا مى‌کند و عدم رعایت آن، عواقب
شومى در پى دارد. قرآن مجید یکى از صفات خوب زنان مؤمن را - که در رفتار دختران
شعیب جلوه‌گر است - حیا و وقار مى‌داند.[۱۱]
باید
دانست که پیدایش فحشا و فرزندان نامشروع، افزایش طلاق و از هم گسیختگى زندگى
زناشویى و ناآرامى درونى و هیجان جنسى مستمر برخاسته از برهنگى و عشوه‌گرى
زنان، همه آثار شوم بى‌حجابى و بى‌بندوبارى
است و این حجاب است که مى‌تواند به خوبى مصونیت‌بخش
باشد.
برخى به
نادرستى ادّعا مى‌کنند: حجاب به معناى مقابله با برهنگى را
قبول داریم؛ ولى در هیج جاى قرآن از پوشش مو سخن به میان نیامده است!!
در پاسخ
گفتنى است که؛ زنان حتّى قبل از نزول آیه حجاب موهاى خود را مى‌پوشاندند
و مشکل تنها آشکار بودن گردن، گوش، زیر گلو و گردن آنان بود.
همان‌طور
که مفسران بزرگ (مانند شیخ طوسى و طبرسى) فرموده‌اند، در
گذشته دو نوع روسرى براى زنان معمول بود: روسرى‌هاى کوچک که
آنها را «خِمار» یا «مقنعه» مى‌نامیدند و معمولاً در خانه
از آن استفاده مى‌کردند و روسرى‌هاى
بزرگ که مخصوص بیرون خانه به شمار مى‌آمد. زنان با این
روسرى بزرگ - که جلباب خوانده مى‌شد و از «مقنعه» بزرگ‌تر
و از «ردا» کوچک‌تر است و به چادر امروزین شباهت داشت - مو
و تمام بدن خود را مى‌پوشاندند.[۱۲]
نزدیک
ساختن جلباب «یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ»
کنایه از پوشیدن سر و روى خود با آن است؛[۱۳]
یعنى، چنان نباشد
که چادر یا روپوش‌هاى
بزرگ (مانتو) تنها جنبه تشریفاتى و رسمى داشته باشد و همه پیکرشان را نپوشاند و از
مصادیق «کاسیات عاریات»[۱۴]
شمرده شوند! قرآن فرمان مى‌دهد:
بانوان با مراقبت، جامه را بر خود گیرند و آن را رها نکنند، تا نشان دهند اهل عفاف
و وقار به شمار مى‌آیند. از پایان آیه بر مى‌آید
که پوشش مطلوب آن است که خود به خود دورباش ایجاد مى‌کند و
هوس‌بازان را ناامید مى‌سازد.
بنابراین، وظیفه پوشش اسلامى بانوان به معناى حبس و زندانى کردن و قرار دادن آنان
پشت پرده و در نتیجه عدم مشارکت این گروه، در فعالیت‌هاى
اجتماعى نیست. این وظیفه بدان معنا است که زن در معاشرت با مردان، بدنش را بپوشاند
و به جلوه گرى و خودنمایى نپردازد و مشارکتش در فعالیت‌ها،
بر اصول انسانى و اسلامى استوار باشد.
پوشش زن
پوشش بدن براى زنان باید چگونه باشد؟
همه
مراجع (به جز صافى): زن باید تمام بدن و موى خود را [به جز گردى صورت و دست‌ها
تا مچ] در برابر مرد نامحرم بپوشاند.[۱۵]
آیت‌الله
صافى: زن باید تمام بدن و موى خود را در برابر نامحرم بپوشاند و بنابر احتیاط واجب،
باید دست و صورت را نیز بپوشاند.[۱۶]
پوشش صورت
آیا زیر چانه نیز باید از نامحرم پوشانده شود؟
همه
مراجع (به جز سیستانى): آرى، زیر چانه جزء گردى چهره نیست و باید در برابر نامحرم
پوشانده شود.[۱۷]
آیت‌الله
سیستانى: آن قسمت از چانه و زیر چانه که در هنگام پوشیدن مقنعه به‌طور
معمول پوشانده نمى‌شود، حکم گردى صورت را دارد.[۱۸]
حجاب و نابالغ
آیا بر زن لازم است در مقابل بچه نابالغ خود را بپوشاند؟
همه
مراجع (به جز بهجت، تبریزى و مکارم): اگر خوب و بد را مى‌فهمد
و احتمال مى‌دهد که نگاهش به بدن زن، موجب تحریک شهوتش شود؛
بنابر احتیاط واجب باید بدن و موى خود را از او بپوشاند.[۱۹]
آیت‌الله
بهجت: اگر خوب و بد را مى‌فهمد، بنابر احتیاط واجب باید بدن
و موى خود را از او بپوشاند.[۲۰]
آیات
عظام تبریزى و مکارم: خیر، لازم نیست؛ ولى بهتر است، بدن و موى خود را از پسرى هم
که خوب و بد را مى‌فهمد، بپوشاند.[۲۱]
وجوب حجاب دختران
از چه زمانى بر دختر رعایت حجاب واجب مى‌شود؟
همه
مراجع: زمانى که یکى از نشانه‌هاى بلوغ در دختر آشکار شود،
رعایت حجاب بر او واجب مى‌گردد.[۲۲]
تبصره.
نشانه بلوغ در دختر سه چیز است: ۱. روییدن موى درشت و خشن زیر شکم (بالاى آلت
تناسلى)، ۲. بیرون آمدن منى، ۳. تمام شدن نُه سال قمرى. البته به نظر آیت‌الله
سیستانى، نشانه بلوغ در دختر تنها تمام شدن نُه سال قمرى است.
اجبار در پوشش
پدرم
اصرار دارد که من بیش از حد معمول حجابم را رعایت کنم، چه کنم؟
آیات
عظام امام، بهجت، تبریزى، فاضل، مکارم، نورى و وحید: حجاب کامل زن در برابر مرد
نامحرم، پوشاندن تمام بدن - جز گردى صورت و کف دست‌ها -
است. اگر شما کمتر از این مقدار بدن خود را مى‌پوشانید،
اطاعت از پدرتان در این مورد واجب است؛ ولى اگر بیش از این از شما حجاب مى‌خواهند
اطاعت از او واجب نیست؛ مگر آنکه نافرمانى شما باعث آزار و اذیت او شود. پس سعى
کنید به گونه‌اى رفتار کنید که پدرتان از شما آزرده خاطر
نشود.[۲۳]
آیت‌الله
سیستانى: حجاب کامل زن در برابر مرد نامحرم، پوشاندن تمام بدن -جز گردى صورت و کف
دست‌ها - است. اگر شما خود را کمتر از این مقدار مى‌پوشانید،
اطاعت پدرتان در این مورد واجب است. اما اگر بیش از این از شما حجاب مى‌خواهد،
اطاعت او واجب نیست؛ مگر آن که امر پدر، ناشى از دو عامل باشد:
۱. شفقت
و دل‌سوزى نسبت به شما باشد،
۲.
نافرمانى شما باعث آزار و اذیت او شود. بگویید به گونه‌اى
رفتار کنید که پدرتان از شما آزرده‌خاطر نشود.[۲۴]
آیت‌الله
صافى: حجاب کامل زن در برابر مرد نامحرم، پوشاندن تمام بدن است. نسبت به گردى صورت
و دست‌ها احتیاط واجب در پوشاندن آن است؛ بنابراین اطاعت
پدرتان در این مورد واجب است.[۲۵]
تبصره.
اطاعت پدر و مادر در انجام دادن واجبات و ترک محرمات، در حقیقت اطاعت خداوند محسوب
مى‌شود و رعایت آن واجب است.
پوشش روى پا
آیا پوشاندن پشت و روى پا در مقابل نامحرم واجب است؟
همه
مراجع (به جز تبریزى و مکارم): آرى، باید آن را از نامحرم پوشاند.[۲۶]
آیت‌الله
تبریزى: پوشاندن زیر چانه واجب است؛ ولى پوشاندن روى پا تا مچ بنابر احتیاط واجب
است.[۲۷]
آیت‌الله
مکارم: خیر، واجب نیست؛ ولى بهتر آن است که پوشانده شود.[۲۸]
تبصره.
لازم نیست پشت و روى پا به وسیله جوراب پوشانده شود؛ بلکه اگر به وسیله چادر و
مانند آن نیز پوشانده شود، کافى است.
پوشش زیبا رویان
زنى که مى‌داند به جهت چهره زیبایش، مردان
نامحرم به او نگاه مى‌کنند، چه وظیفه‌اى
دارد؟ آیا پوشاندن آن واجب است؟
آیات
عظام امام، خامنه‌اى، سیستانى، فاضل، مکارم و نورى: اگر
باعث مفسده نشود، پوشاندن چهره بر آنان واجب نیست؛ ولى مردان وظیفه دارند به او
نگاه نکنند.[۲۹]
آیات
عظام بهجت، تبریزى و وحید: اگر باعث جلب توجه مرد نامحرم شود، بنا بر احتیاط واجب
باید چهره خود را بپوشاند.[۳۰]
آیت‌الله
صافى: باید چهره خود را در برابر نامحرم بپوشاند.[۳۱]
پوشش مشکى
چرا پوشش بانوان مشکى است؛ با اینکه پوشیدن لباس مشکى در اسلام
مکروه است؟
آیات
عظام امام، بهجت، تبریزى، صافى، فاضل، نورى و وحید: پوشیدن لباس سیاه، هر چند مکروه
است؛ ولى عبا از آن استثنا شده و چادر مشکى نیز داخل عنوان عبا است و مکروه نیست.[۳۲]
آیات
عظام سیستانى و مکارم: به طور کلى پوشیدن لباس سیاه مکروه نیست؛ افزون بر آن که
چادر مشکى داخل عنوان عبا است و عبا استثنا شده است.[۳۳]
برترى چادر
چادر بهتر است یا مانتو؟
همه
مراجع: براى زن کافى است که حجاب کامل [شرعى] را با هر لباس مناسبى، در برابر مرد
نامحرم رعایت کند، ولى بى‌شک چادر به عنوان حجاب برتر [به
ویژه در اماکن مذهبى] از ارزش والایى برخوردار است.[۳۴]
پوشش نزد فامیل
آیا عدم پوشش دختردایى، دخترعمه، دخترخاله و دخترعمو که تأثیرى در
من نداردـ گناه است؟
همه
مراجع: آرى، گناه است و باید خود را بپوشانند و با سایر نامحرمان تفاوتى ندارند و
نگاه شما بر مو و بدن آنان جایز نیست.[۳۵]
پوشش نزد محارم
آیا دختران مى‌توانند با لباس آستین حلقه‌اى،
در برابر پدر و یا برادرشان ظاهر شوند؟
همه
مراجع: اگر باعث مفسده نشود، اشکال ندارد.[۳۶]
تبصره.
پدر یا برادر در حکم خصوصیتى ندارند؛ بلکه به طور کلى زن مى‌تواند
در برابر تمامى محارم خود، با لباس آستین حلقه‌اى ظاهر شود؛
مشروط بر آنکه مفسده‌اى در بین نباشد.
حجاب
توریست‌ها
آیا لازم است حجاب را براى توریست‌ها
الزامى کنیم؟
همه
مراجع: افراد توریست از جهت حکم فقهى حجاب، تابع دین خود هستند؛ لکن همان‌گونه
که ملزم به رعایت دیگر قوانین کشور هستند، نباید اجازه داده شود خلاف ارزش‌هاى
دینى و فرهنگى کشور اقدام کنند و باعث اشاعه فساد و ابتذال اخلاقى شوند.[۳۷]
حجاب در کشور غیرمسلمان
آیا حفظ حجاب در سفر به کشورهاى غیرمسلمان واجب است؟
همه
مراجع: آرى، حفظ حجاب کامل [شرعى] بر زن در برابر مرد نامحرم، واجب است؛ خواه
مسلمان باشد یا کافر و یا در کشور اسلامى باشد یا غیراسلامى.[۳۸]
غفلت از حجاب
اگر موى زنى به طور غیرعمد بیرون باشد و یا به طور سهوى چادر کنار
برود، آیا گناه کرده است؟
همه
مراجع: اگر بدون توجه و به طور غیرعمد باشد، گناه نکرده است، و از زمانى که متوجه
شد، باید تمام آن را در برابر نامحرم بپوشاند.[۳۹]
محل دید نامحرم
رفتن بدون حجاب به حیاط منزلى که ساختمان‌هاى
بلند بر آن مشرف است، چه حکمى دارد؟
آیات
عظام امام، بهجت، صافى، فاضل، مکارم، نورى و وحید: اگر احتمال بدهد که مرد نامحرم
او را مى‌بیند، بنابر احتیاط واجب باید حجاب خود را در این
گونه محل‌ها حفظ نماید.[۴۰]
آیت‌الله
سیستانى: اگر احتمال بدهد که مرد نامحرم او را مى‌بیند،
بهتر است خود را بپوشاند.[۴۱]
تبصره.
اگر بداند که مرد نامحرم او را مى‌بیند، به فتواى همه باید
حجاب خود را در این‌گونه محل‌ها حفظ
کند.
لباس روشن و نازک
آیا پوشیدن چادر و لباس‌هایى با رنگ روشن
در میهمانى‌ها و در برابر نامحرم - نه به قصد جذب نگاه مرد
نامحرم- حرام است؟
همه
مراجع: اگر باعث جلب توجه نامحرم و مفسده نشود، اشکال ندارد.[۴۲]
تبصره.
اگر لباس به گونه‌اى بدن‌نما باشد و
یا زینت محسوب شود، پوشاندن آن واجب است.
جوراب نازک
پوشیدن جوراب نازک چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: اگر ظاهر پا در آن پیدا باشد، پوشیدن آن جایز نیست.[۴۳]
تبصره.
به فتواى آیت‌الله مکارم پوشاندن روى پا در صورتى که مفسده
نداشته باشد واجب نیست.
لباس‌هاى
تنگ
پوشیدن
مانتوهایى که برجستگى‌هاى بدن (مانند سینه و پشت) را نمایان
مى‌کند، چگونه است؟
همه
مراجع: اگر باعث تهییج شهوت باشد، جایز نیست.[۴۴]
پــوشـیـدن لباس‌هــاى تنــگ و تحریک
کننــده - کــه برجستگى‌هاى بدن زن در آن پیدا است - چه
حکمى دارد؟
همه
مراجع: پوشیدن این نوع لباس‌ها [در فرض مذکور] جایز نیست و
باید آنان را با چادر یا مانتوى مناسب و گشاد بپوشاند.[۴۵]
پوشش حجم مو
مشخص شدن حجم موى زن از زیر چادر چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: اگر باعث تهییج شهوت دیگران نشود، اشکال ندارد.[۴۶]
کلاه گیس
آیا استفاده از کلاه گیس به جاى روسرى کفایت مى‌کند؟
آیات
عظام امام، خامنه‌اى و فاضل: بنابر احتیاط واجب، باید کلاه
گیس را از نامحرم بپوشاند.[۴۷]
آیات
عظام بهجت و وحید: اگر باعث مفسده شود، جایز نیست.[۴۸]
آیات
عظام تبریزى، سیستانى، صافى، مکارم و نورى: خیر، کلاه گیس خود یک نوع زینت است و
باید از نامحرم پوشانده شود.[۴۹]
کلاه گیس در خارج کشور
آیا
براى رفتن به خارج از کشور، مى‌توانیم با کلاه گیس
نزد مرد نامحرم عکس بیندازیم؟[۵۰]
آیات
عظام امام، خامنه‌اى و فاضل: بنابر احتیاط واجب، باید کلاه
گیس را از نامحرم پوشاند.
آیات
عظام بهجت و وحید: اگر باعث مفسده شود، جایز نیست.
آیات
عظام تبریزى، سیستانى، صافى، مکارم و نورى: خیر، کلاه گیس خود یک نوع زینت است و
باید از نامحرم پوشانده شود.
کلاه گیس بازیگران
آیا در بازیگرى و تئاتر خانم‌ها مى‌توانند
به جاى روسرى از کلاه گیس استفاده کرد؟[۵۱]
آیات
عظام امام، خامنه‌اى و فاضل: بنابر احتیاط واجب، باید کلاه
گیس را از نامحرم پوشاند.
آیات
عظام بهجت و وحید: اگر باعث مفسده شود، جایز نیست.
آیات
عظام تبریزى، سیستانى، صافى، مکارم و نورى: خیر، کلاه گیس خود یک نوع زینت است و
باید از نامحرم پوشانده شود.
آیا نگاه شوهر به کلاه گیس همسرش که از موى زنان نامحرم درست شده،
جایز است؟
همه
مراجع (به جز امام، بهجت، خامنه‌اى و فاضل): نگاه به آن
اشکال ندارد.[۵۲]
آیات
عظام امام، خامنه‌اى و فاضل: بنابر احتیاط واجب نگاه به آن
جایز نیست.[۵۳]
آیت‌الله
بهجت: جایز نیست، بنا بر احوط.[۵۴]
کفش صدادار
آیا پوشیدن کفش‌هاى صدادار براى بانوان
اشکال دارد؟
همه
مراجع: اگر باعث جلب توجه مرد نامحرم و مفسده شود، پوشیدن آن اشکال دارد.[۵۵]
لباس ابریشم
حکم پوشیدن لباس ابریشم براى زن و مرد چیست؟
همه
مراجع: اگر ابریشم خالص باشد، پوشیدن آن براى مرد حرام است؛ ولى براى زن اشکال
ندارد.[۵۶]
آیا پوشیدن لباسى که آستر آن ابریشم است، براى مرد جایز است؟
همه
مراجع (به جز بهجت): خیر، جایز نیست.[۵۷]
آیت‌الله
بهجت: بنابر احتیاط واجب، جایز نیست.[۵۸]
کروات
حکم خریدن و پوشیدن کروات براى داماد چیست؟
آیات
عظام امام، خامنه‌اى، مکارم و نورى: اگر باعث ترویج فرهنگ
غرب شود، جایز نیست.[۵۹]
آیت‌الله
بهجت: خرید و فروش و استفاده از کراوات اشکال دارد.[۶۰]
آیت‌الله
صافى: بنابر احتیاط، استفاده نکنند.[۶۱]
آیات
عظام تبریزى، سیستانى و فاضل: براى مسلمان بهتر است، از لباسى که باعث تشبه به
غیرمسلمانان شود، اجتناب کند.[۶۲]
آیت‌الله
وحید: آنچه که باعث تشبه به غیرمسلمانان شود، جایز نیست.[۶۳]
تبصره.
اگر در موردى بر پوشیدن کروات مفسده‌اى مترتب شود، پوشیدن
آن حرام مى‌شود.
آستین کوتاه
پوشیدن پیراهن آستین کوتاه توسط مردان در مقابل زن نامحرم، چه حکمى
دارد؟
همه
مراجع (به جز صافى و نورى): اگر باعث مفسده نشود اشکال ندارد.[۶۴]
آیت‌الله
صافى: چنانچه مرد بداند زنان با قصد لذت به دستانش نگاه مى‌کنند،
احتیاط واجب پوشاندن آن است.[۶۵]
آیت‌الله
نورى: اگر مخالف عفّت عمومى نباشد و در نظر افراد متشرع منکر محسوب نشود، اشکال
ندارد.[۶۶]
لباس
رنگارنگ مردان
آیا پوشیدن لباس‌هاى جذاب و رنگارنگ در
برابر نامحرم، براى مردان جایز است؟
همه
مراجع: اگر منشأ فسادى خاص نشود، اشکال ندارد.[۶۷]
فصل دوم : نگاه به نامحرم
قرآن و نگاه نامحرم
آیا درباره نگاه به نامحرم آیه‌اى در قرآن
هست؟
«قُلْ
لِلْمُوْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ»[۶۸]
«به
مؤمنان بگو: چشم‌هاى خود را از نگاه به نامحرم فرو گیرند».
«وَ
قُلْ لِلْمُوْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ»[۶۹]
«و به
زنان با ایمان بگو: چشم‌هاى خود را از نگاه هوس آلود فرو
گیرند».
گفتنى
است اگر انسان به خوبى بداند؛ «عالم محضر خداوند است» و باور کند هیچ یک از اعمال و
حرکات ما از دید الهى پنهان نیست و این مطلب را بارها و بارها به خود تلقین کند تا
به مرحله احساس و باور قلبى برسد. ترک عملى که موجب ناخشنودى خداوند است کارى ممکن
و شدنى مى‌باشد.
پیامبر
بزرگ اسلام در حدیثى مى‌فرماید: «یابن
آدم... و اِنْ نازَعَک بَصرُکَ الى بعضِ مَا حَرمَتْ علیک فقد اَعنتُکَ عَلیهِ
بطبقتین فاطبق»[۷۰]؛
«فرزند آدم!... اگر چشمت بخواهد تو را به نگاه حرام بکشاند من دو پلک در اختیار تو
قرار داده‌ام، پس آنها را فرو بند».
و نیز
پیامبر می‌فرماید: «هر چشمى در روز قیامت گریان است، مگر سه
چشم؛ چشمى که از خوف خداوند بگرید و چشمى که از محارم الهى بسته گردد و چشمى که در
راه خدا بیدار بماند».
امیرمومنان(علیه
السلام) مى‌فرماید:
«هر کس چشمش را آزاد بگذارد، حسرتش زیاد مى‌گردد»[۷۱].
حضرت
صادق(علیه
السلام) در حدیثى نورانى مى‌فرماید:
«النظر سهم مسموم من سهام ابلیس من ترکها للّه عزّوجلّ لا
لغیره اعقبه امنا و ایمانا یجد طعمه»[۷۲]
؛ «نگاه ناروا تیرى مسموم از تیرهاى شیطان است. هر کس آن را تنها به خاطر خدا ترک
کند، خداوند آرامش و ایمانى به او مى‌دهد که طعم گواراى آن
را در خود مى‌یابد».
با
مراقبت درونى و دورى از زمینه‌هاى
بیرونى و سپردن دل و روح خود به خداوند از دستبرد شیطان مى‌توان
محفوظ ماند و اگر انسان با وجود مواظبت و پاسدارى از دل و چشمش گاهى فریب خورد و
نگاهى نابه جا انداخت، مى‌تواند با توبه فورى، این خطا را
جبران کند و اثر سوء آن را از جان و روحش پاک کند. مهم این است که نگاه حرام به
صورت عادت در نیاید و قبح آن شکسته نگردد، یعنى باید هوشیار باشد و از دل و چشم خود
نگهبانى دهد و اگر گرفتار خطا شد با سلاح توبه دشمن را ناکارا کند. چون اگر چشم رها
و آزاد گردد و به هر صورت و هر منظره‌اى نگاه کند، این کار
عادت و ملکه انسان مى‌شود و
در روایتى از امام عسکرى(علیه
السلام) آمده است: «برگرداندن صاحب
عادت از عادتش مانند معجزه است»[۷۳]
اگر
انسان به خوبى بفهمد که بسیارى از آلودگى‌ها و انحرافات از
یک نگاه ناروا که نگاه‌هاى بعدى را به دنبال داشته و
استغفار و توبه‌اى همراه آن نبوده، سرچشمه گرفته، همین فکر،
عامل کنترل بسیار مهمى است که انسان بیدار و هوشیار را از خطا حفظ مى‌کند.
نگاه‌هاى
حرام
نگاه‌هاى ممنوع و حرام کدام است؟
نگاه‌هاى
حرام عبارت است از:
۱. نگاه
به چهره آرایش کرده زن،
۲. نگاه
به زیور آلات زن،
۳. نگاه
به عکس بى‌حجاب زن آشنا،
۴. نگاه
با ریبه (ترس افتادن به حرام)،
۵. نگاه
به بدن مرد نامحرم (به جز صورت و دست‌ها)،
۶. نگاه
به تمام بدن زن نامحرم (به جز صورت و دست‌ها تا مچ)،
۷. نگاه
هوس آلود (هر چند به صورت و دست‌ها و یا به بدن همجنس).
نگاه حرام
آیا نگاه حرام جزء گناهان کبیره است؟
خیر، ولى
اگر نگاه حرام به عمد تکرار و بر آن اصرار ورزیده شود، حکم گناه کبیره را پیدا مى‌کند.[۷۴]
نگاه‌هاى
حلال
نگاه‌هاى جایز و حلال کدام است؟
نگاه‌هاى
جایز (به شرط آن که بدون قصد لذت و ریبه) عبارت است از:
۱. نگاه
به زن روستانشین که نوعاً خود را نمى‌پوشاند،[۷۵]
۲. نگاه
به عکس بى‌حجاب زن ناشناس،
۳. نگاه
همجنس به همجنس (به جز عورت)،
۴. نگاه
به زن به منظور ازدواج (با شرایط خاص)،
۵. نگاه
به زن کهنسال[۷۶]
که هیچ گونه رغبتى به ازدواج با او نیست،
۶. نگاه
به زن غیرمسلمان؛ خواه از اهل کتاب باشد یا نه.[۷۷]
تبصره.
جواز نگاه‌هاى یاد شده در صورتى است که با قصد لذت و یا ترس
افتادن به گناه همراه نشود.
حکم نگاه کردن به صورت نامحرم چیست؟ اگر نگاه به طور «خیره» و نه
از روى قصد و غرضى باشد، باز هم اشکالى دارد؟
همه
مراجع (به جز صافى): نگاه به صورت نامحرم، اگر بدون قصد لذّت و ترس افتادن به حرام
باشد، اشکال ندارد؛ ولى اگر با یکى از این دو مشخصه همراه باشد، جایز نیست.[۷۸]
آیت‌الله
صافى: نگاه به قصد لذت حرام است و بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام نیز بنابر
احتیاط واجب جایز نیست.[۷۹]
تبصره.
فرض مسئله در رساله‌هاى عملیه، در مورد نگاه عمدى و پیوسته
است؛ وگرنه نگاه اتفاقى به فتواى همه مراجع تقلید اشکالى ندارد.
نگاه به پاى نامحرم
آیا نگاه کردن به پاى زن نامحرم، از مچ به پایین جایز است؟
همه
مراجع (به جز مکارم): خیر، نگاه به پاى زن از مچ به پایین نیز - هر چند بدون قصد
لذت - حرام است.[۸۰]
آیت‌الله
مکارم: آرى، ولى بهتر آن است که نگاه نکند؛ و در صورتى که مفسده داشته باشد، بنا بر
احتیاط جایز نیست.[۸۱]
نگاه از آینه
آیا نگاه به موهاى زن نامحرم، از داخل آینه جایز است؟
همه
مراجع: خیر، جایز نیست.[۸۲]
تبصره.
حکم نگاه از آینه، شیشه، آب صاف و مانند آن، با عکس و فیلم زن تفاوت دارد. نگاه از
داخل آینه به زن نامحرم جایز نیست؛ ولى نگاه به عکس و فیلم او - اگر ناآشنا باشد-
بدون قصد لذت جایز است.
نگاه به
زیبایى‌ها
اگر انسان همان طور که از دیدن باغ و گلستان لذت مى‌برد،
از نگاه کردن به چهره زن لذت ببرد؛ آیا این کار حرام است و مصداق قصد لذت به حساب
مى‌آید؟
همه
مراجع: این گونه نگاه‌ها چون جنبه لذت جنسى دارد، جایز
نیست.[۸۳]
نگاه به مانتویى
آیا نگاه به برجستگى‌هاى بدن زن نامحرم
(مانند سینه و پشت) از روى لباس و مانتو جایز است؟
همه
مراجع: اگر با قصد لذت باشد و یا بترسد که به گناه بیفتد، نگاه به این مواضع جایز
نیست.[۸۴]
نگاه به مرد
آیا همان گونه که نگاه مرد به زن حرام است، نگاه زن به مرد نیز
حرام است؟
همه
مراجع (به جز بهجت و سیستانى): آرى، نگاه زن به بدن مرد نامحرم [به جز: سر، گردن و
دست‌ها و جاهایى که معمولاً آن را نمى‌پوشانند]
حرام است؛ هرچند بدون قصد لذت باشد.[۸۵]
آیات
عظام بهجت و سیستانى: نگاه زن به بدن مرد نامحرم با قصد لذت حرام است و بنابر
احتیاط واجب بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام هم نیز [به جز: قسمتى از بدن که
معمولاً آن را نمى‌پوشانند مانند سر و دست‌ها]
جایز نیست.[۸۶]
حکـم نـگـاه کـردن زن بــه بــازو و آرنج مـــرد نامـحرم چیست؟
آیات
عظام امام، صافى و فاضل: جایز نیست.[۸۷]
آیت‌الله
بهجت: بنابر احتیاط واجب جایز نیست.[۸۸]
آیات
عظام تبریزى، سیستانى، مکارم، نورى و وحید: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به گناه
باشد، اشکالى ندارد.[۸۹]
آیت‌الله
خامنه‌اى: اگر معمولاً مى‌پوشانند،
جایز نیست.[۹۰]
آیا زنان مى‌توانند به حجم بدن مرد نامحرم
(مانند پشت و سینه) از روى لباس نگاه کنند؟
همه
مراجع: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به گناه باشد، اشکال ندارد.[۹۱]
نگاه به استاد
حکم نگاه پیوسته به صورت استاد زن، در هنگام درس چیست؟
همه
مراجع (به جز تبریزى و صافى): اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، اشکال
ندارد.[۹۲]
آیات
عظام تبریزى و صافى: بدون قصد لذت نیز بنابر احتیاط واجب جایز نیست؛ ولى اگر نگاه
اتفاقى باشد، اشکال ندارد.[۹۳]
نگاه پیوسته دختران به چهره استاد نامحرم مرد، در کلاس درس چه حکمى
دارد؟
همه
مراجع: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به گناه باشد، اشکال ندارد.[۹۷]
نگاه به شاگردان
تکلیف استادى که به عده‌اى از دختران درس
مى‌دهد؛ ولى نمى‌تواند خود را از
نگاه هوس‌آلود کنترل کند، چیست؟
همه
مراجع: باید تدریس براى آنان را رها کند.[۹۸]
نگاه خواستگارى
در چه صورت مى‌توانم به چهره، گردن و موهاى
دخترى که قصد ازدواج با او را دارم، نگاه کنم؟
همه
مراجع (به جز صافى): نگاه به دختر مورد نظر با شرایط ذیل جایز است:
۱. به
قصد لذت و ریبه نباشد [هر چند بداند با نگاه لذت قهرى پیدا مى‌شود].
۲. براى
آگاهى از وضع جسمانى دختر باشد (پس اگر از حال او آگاه است، نگاه او جایز نیست).
۳. مانعى
از ازدواج در میان نباشد (براى مثال دختر شوهر نداشته باشد).
۴.
احتمال بدهد دختر او را رد نمى‌کند.[۹۹]
آیت‌الله
صافى: با رعایت شرایط یاد شده، بنابر احتیاط واجب تنها به صورت و دست‌ها
تا مچ اکتفا کند.[۱۰۰]
نگاه‌هاى
خیابانى
شخصى قصد ازدواج دارد؛ آیا مى‌تواند بدون
قصد لذت به چهره و موهاى خانم‌ها (مثلاً در خیابان) نگاه
کند تا کسى را بپسندد و بعد از او خواستگارى کند؟
همه
مراجع: این نوع نگاه‌ها جایز نیست.[۱۰۱]
تبصره.
نگاه به دختر به منظور ازدواج با او، شرایطى دارد که با رعایت آن جایز مى‌شود.
(ر.ک: پرسش با عنوان نگاه خواستگاری).
نگاه به نامزد
آیا نگاه به بدن نامزد خود که هنوز نامحرم است - ولى محرم شدن قطعى
است - جایز است؟
همه
مراجع: خیر، نامزد نامحرم با سایر زنان تفاوتى ندارد.[۱۰۲]
نگاه ناخودآگاه
با توجه به اینکه کلاس‌هاى دانشجویان دختر
و پسر با هم برگزار مى‌شود، طبعاً ناخودآگاه چشم انسان به
دختران نامحرم مى‌افتد؛ حکم آن در صورتى که بدون قصد لذت
باشد چیست؟
همه
مراجع: اگر ناخود آگاه و بدون قصد لذت باشد، اشکال ندارد.[۱۰۳]
تبصره.
طبق فتواى آیات عظام بهجت و صافى، اصل اختلاط دختر و پسر در یک کلاس با توجه به
اینکه در معرض فساد است، جایز نیست (ر.ک: پرسش با عنوان اختلاط دانشجویان)
با وضعى که زنان بیرون مى‌آیند و ما نیز
مجبوریم به کوچه و خیابان برویم و چشم‌مان به آنان مى‌افتد،
تکلیف چیست؟
همه
مراجع: نگاه اتفاقى به بدن و موى آنان حرام نیست؛ ولى باید از نگاه عمدى [و پیوسته]
اجتناب کرد.[۱۰۴]
تبصره.
نگاه به زنان بى‌بند و بار حکم خاصى دارد که در «نگاه به بى‌حجاب»
آمده است.
نگاه به فامیل
نگاه به زنان نامحرم - به ویژه فامیل و آشنا - بدون قصد لذت و تنها
از روى علاقه و محبت (مثلاً به چشم خواهرى) باشد، چه حکمى دارد؟
همه
مراجع (به جز تبریزى و صافى): اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، نگاه به
صورت و دست‌ها تا مچ جایز است، ولى نگاه به جاهاى دیگر [هرچند
بدون قصد لذت] حرام است.[۱۰۵]
آیات
عظام تبریزى و صافى: نگاه به بدن آنان [هر چند بدون قصد لذت] حرام است و بنابر
احتیاط واجب، به صورت و دست‌ها تا مچ نیز بدون قصد لذت نگاه
نشود.[۱۰۶]
نگاه
به محرم
زن و مرد محرم تا چه اندازه مى‌توانند به
بدن یکدیگر نگاه کنند؟
همه
مراجع (به جز تبریزى و مکارم): اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، مى‌توانند
به تمام بدن یکدیگر [به جز عورت] نگاه کنند.[۱۰۷]
آیت‌الله
مکارم: اگر قصد لذت و ترس افتادن به حرام نباشد، مى‌توانند
تنها به آن مقدارى که در میان محارم، نپوشاندنش معمول است، نگاه کنند و در غیر آن
(مثلاً ما بین ناف تا زانوها) بنابر احتیاط واجب، نگاه به آن جایز نیست.[۱۰۸]
آیت‌الله
تبریزى: نگاه به مابین ناف و زانو بنا بر احتیاط واجب جایز نیست.[۱۰۹]
نگاه به همجنس
نگاه مرد به بدن مرد و زن به بدن زن، تا چه حدودى جایز است؟
همه
مراجع: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، مى‌توانند
به تمام بدن یکدیگر [به جز عورت] نگاه کنند.[۱۱۰]
نگاه به بدحجاب
نگاه کردن به موهاى زنان بدحجاب - که هیچ گونه امر و نهى در آنان
تأثیر ندارد - چگونه است؟
آیات
عظام امام، خامنه‌اى، صافى، فاضل و نورى: بنابر احتیاط
واجب، بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام نیز جایز نیست.[۱۱۱]
آیت‌الله
بهجت: بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام نیز جایز نیست.[۱۱۲]
آیات
عظام تبریزى، سیستانى، مکارم و وحید: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد،
اشکال ندارد.[۱۱۳]
نگاه به روستایى
در بعضى از مناطق ایران، زنان روستانشینى هستند که نوعاً خود را
نمى‌پوشانند؛ آیا مى‌توان بدون قصد
لذت به آنها نگاه کرد؟
آیات
عظام امام، خامنه‌اى، صافى، فاضل و نورى: بنابر احتیاط
واجب، بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام نیز جایز نیست.[۱۱۴]
آیات
عظام بهجت و مکارم: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، اشکال ندارد.[۱۱۵]
آیات
عظام تبریزى، سیستانى و وحید: چنانچه از زنان بى‌باکى است
که اگر او را امر به حجاب کنند اعتنا نمى‌کنند نگاه به آنان
بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام، اشکال ندارد.[۱۱۶]
نگاه به زنان اهل تسنن
آیا نگاه به مو و بدن زنان اهل تسنن جایز است؟
همه
مراجع: خیر، نگاه به آنان نیز همان حکم نگاه به زنان شیعه را دارد.[۱۱۷]
نگاه به مسلمانان خارجى
حکم نگاه کردن به زنان مسلمان که در کشورهاى خارجى فاقد حجاب و
پوشش اسلامى‌اند، چگونه است؟
آیات
عظام امام، خامنه‌اى، صافى، فاضل و نورى: بنابر احتیاط
واجب، بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام نیز جایز نیست.[۱۱۸]
آیت‌الله
بهجت: نگاه به آنان جایز نیست؛ هر چند بدون قصد لذت باشد.[۱۱۹]
آیات
عظام تبریزى، سیستانى، مکارم و وحید: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد،
اشکال ندارد (مگر اینکه از زنانى باشند که اگر آنان را نهى کنند بپذیرند).[۱۲۰]
نگاه به غیرمسلمان
آیا نگاه کردن به زن غیرمسلمان که پوششى ندارد، جایز است؟
همه
مراجع: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد؛ تنها نگاه به جاهایى از بدنشان
که معمولاً آن را نمى‌پوشانند، جایز است.[۱۲۱]
نگاه به کهنسال
آیا نگاه کردن به مو، گردن و دست‌هاى زن
کهنسال جایز است؟
همه
مراجع: بدون قصد لذت، اشکال ندارد.[۱۲۲]
حکم نگاه به زنان کهنسالى که چهره و موهاى خود را آرایش و تزیین
کرده‌اند، چیست؟
همه
مراجع: در فرض مذکور، نگاه به آنان جایز نیست.[۱۲۳]
نگاه پسر بچه
آیا پسر بچه ممیز، مى‌تواند به مو و بدن
نامحرم نگاه کند؟
همه
مراجع (به جز مکارم و تبریزى): پسر بچه ممیز تکلیف ندارد و نگاهش به زن بى‌اشکال
است؛ ولى بنابر احتیاط واجب، زن باید بدن و موى خود را از پسر بچه ممیزى که نگاهش
به زن، باعث تحریک شهوت او مى‌شود، بپوشاند.[۱۲۴]
آیات
عظام تبریزى و مکارم: پسر بچه ممیز تکلیف ندارد و نگاهش به زن بى‌اشکال
است؛ ولى بهتر است زن بدن و موى خود را از او بپوشاند.[۱۲۵]
تبصره.
حکم «نگاه پسر بچه ممیز به زن بى‌اشکال است» در رساله‌هاى
عملیه نیامده است؛ ولى از آنجا که فقیهان یکى از نشانه‌هاى
تکلیف را بلوغ مى‌دانند، پسربچه ممیز مشمول آن قرار نمى‌گیرد.
نگاه به زیورآلات
حکم نگاه به زیورآلات زن نامحرم از روى لباس چیست؟
آیات
عظام امام، فاضل و نورى: بنابراحتیاط واجب نگاه به آنها جایز نیست.[۱۲۶]
آیات
عظام بهجت، تبریزى، خامنه‌اى، صافى، مکارم و وحید: نگاه به
آنها جایز نیست.[۱۲۷]
آیت‌الله
سیستانى: نگاه به گردنبند و مانند آن جایز نیست؛ ولى نگاه به النگو و دستبند آنان -
بدون قصد لذت - اشکال ندارد.[۱۲۸]
نگاه کردن مردان به حلقه ازدواج یا انگشتر عقیق خانم‌ها
چه حکمى دارد؟
آیات
عظام امام، بهجت، خامنه‌اى، صافى و فاضل: نگاه به آن جایز
نیست.[۱۲۹]
آیت‌الله
تبریزى: نگاه به انگشترى که به طور معمول نزد زنان متعارف است اشکال ندارد.[۱۳۰]
آیات
عظام سیستانى، مکارم و نورى: بدون قصد لذت اشکال ندارد.[۱۳۱]
آیت‌الله
وحید: بنا بر احتیاط واجب جایز نیست.[۱۳۲]
نگاه به ورزشکاران
آیا دیدن ورزش فوتبال، کشتى و مانند آن، که مردان با شورت و زیرپوش
بازى مى‌کنند، از نزدیک براى زنان جایز است؟
همه
مراجع (به جز بهجت، تبریزى و سیستانى): خیر، نگاه زن به بدن مرد نامحرم، جایز نیست؛
هر چند بدون قصد لذت باشد.[۱۳۳]
آیت‌الله
بهجت: بنابر احتیاط واجب جایز نیست.[۱۳۴]
آیت‌الله
تبریزى: اگر به قصد لذت یا ترس افتادن به گناه باشد، نگاه به بدن آنان جایز نیست.[۱۳۵]
آیت‌الله
سیستانى: در ورزش فوتبال اگر نگاه با قصد لذت یا ترس افتادن به گناه باشد، حرام است
و در ورزش کشتى بنابر احتیاط واجب، بدون قصد لذت نیز جایز نیست.[۱۳۶]
نگاه به فیلم ورزشى
حکم تماشاى کشتى‌گیران و سایر ورزشکاران با
بدن نیمه برهنه از تلویزیون براى بانوان چگونه است؟
آیات
عظام امام، تبریزى و فاضل، مکارم، نورى و وحید: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به
حرام باشد و باعث مفسده هم نشود، اشکال ندارد.[۱۳۷]
آیات
عظام بهجت، صافى: با توجه به اینکه نگاه به این نوع برنامه‌ها
باعث فساد و تهییج شهوت مى‌شود، جایز نیست.[۱۳۸]
آیت‌الله
خامنه‌اى: اگر به طور غیرزنده پخش شود و قصد لذت و ترس
افتادن به حرام نباشد، اشکال ندارد.[۱۳۹]
آیت‌الله
سیستانى: بنا بر احتیاط واجب، زن اندام مرد نامحرم را بدون لذت، حتى در صفحه
تلویزیون هم ننگرد مگر دست و پا و آنچه که معمولاً پوشانده نمى‌شود.[۱۴۰]
تبصره.
پاسخ یاد شده در جایى است که مردان ورزشکار و کشتى‌گیر،
ناشناس باشند وگرنه به فتواى مراجع تقلید، تماشاى آن حرام است.
نگاه به دختر بچه
آیا نگاه کردن به مو و بدن دختر نابالغ جایز است؟
آیات
عظام امام، خامنه‌اى و سیستانى: اگر بدون قصد لذت و ترس
افتادن به حرام باشد، اشکال ندارد؛ ولى بنابر احتیاط [مستحب] به جاهایى [مانند ران،
شکم و سینه] که معمولاً آنها را مى‌پوشانند، نگاه نکند.[۱۴۱]
آیت‌الله
بهجت: اگر دخترى است که خوب و بد را مى‌فهمد، بنابر احتیاط
واجب نگاه به او - خواه با قصد لذت باشد یا بدون آن - جایز نیست.[۱۴۲]
آیات
عظام تبریزى، صافى و وحید: اگر دخترى است که خوب و بد را مى‌فهمد
نگاه به او [هر چند بدون قصد لذت] جایز نیست.[۱۴۳]
آیات
عظام فاضل، مکارم و نورى: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، اشکال
ندارد، ولى بنابر احتیاط واجب به جاهایى [مانند ران، شکم و سینه] که معمولاً آنها
را مى‌پوشانند، نگاه نکند.[۱۴۴]
از دخترانى که کوچک و با چادر مى‌باشند
خوشم مى‌آید، چون معنویت خاصى دارند؛ آیا نگاه کردن به آنها
اشکال دارد؟
همه
مراجع: اگر نگاه به آنان بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، اشکال ندارد.[۱۴۵]
نگاه به پسر بچه
حکم نگاه زن به بدن پسر بچه ممیز (به جز عورت او) چیست؟
همه
مراجع (به جز بهجت): بدون قصد لذت اشکال ندارد.[۱۴۶]
آیت‌الله
بهجت: اگر خوب و بد را مى‌فهمد، بنابر احتیاط واجب نگاه به
بدن او جایز نیست.[۱۴۷]
نگاه به عورت بچه
نگاه کردن به عورت بچه چه حکمى دارد؟
آیات
عظام امام، سیستانى، فاضل، مکارم و نورى: نگاه کردن به عورت بچه ممیزى که خوب و بد
را مى‌فهمد، بنابر احتیاط واجب جایز نیست؛ هر چند از پشت
شیشه و مانند آن باشد.[۱۴۸]
آیات
عظام بهجت، تبریزى، خامنه‌اى، صافى و وحید: نگاه کردن به
عورت بچه ممیزى که خوب و بد را مى‌فهمد، جایز نیست؛ هر چند
از پشت شیشه و مانند آن باشد.[۱۴۹]
فصل سوم: عکس و
فیلم نامحرم
عکس و فیلم ناشناس
نگاه مرد به عکس و فیلم بى‌حجاب زن ناشناس،
چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به گناه باشد و مفسده‌اى
در بین نباشد، اشکال ندارد.[۱۵۰]
نگاه
خواستگارى به عکس
آیا مرد
مى‌تواند
براى آگاهى از خصوصیات جسمى و زیبایى دخترى که مى‌خواهد
با او ازدواج کند، عکس یا فیلم او را مشاهده کند؟ در صورتى که دختر، فامیل و آشنا
باشد، چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: اگر
بدون قصد لذت باشد، اشکال ندارد؛ هر چند آن دختر از فامیل و آشنایان باشد.[۱۵۱]
عکس و فیلم آشنا
نگاه کردن به عکس و فیلم‌هاى زنان فامیل و
آشنا که در آن بدون حجاب مشاهده مى‌شوند، چگونه است؟
آیات
عظام امام و نورى: اگر از زنانى‌اند که به حفظ حجاب شرعى
پایبند هستند، نگاه کردن به عکس و فیلم آنان حرام است.[۱۵۲]
آیات
عظام بهجت و فاضل: بنابر احتیاط واجب نگاه کردن به عکس و فیلم آنان، جایز نیست.[۱۵۳]
آیات
عظام تبریزى، خامنه‌اى و صافى: نگاه کردن به عکس و فیلم
آنان (به ویژه در مواردى که در معرض هتک و فساد باشند)، حرام است.[۱۵۴]
آیات
عظام سیستانى، مکارم و وحید: اگر از زنانى‌اند که به حفظ
حجاب شرعى پایبند هستند، بنابر احتیاط واجب نگاه کردن به عکس و فیلم آنان جایز
نیست.[۱۵۵]
نگاه به عکس و فیلم برخى از فامیل‌ها و
آشنایان که از نظر حجاب بى‌بند و بار و بى‌باک
هستند، حکمش چیست؟
آیات
عظام امام، تبریزى، سیستانى، مکارم و وحید: اگر باعث مفسده نشود، اشکال ندارد.[۱۵۶]
آیات
عظام بهجت، فاضل و صافى: بنابر احتیاط واجب نگاه به عکس و فیلم آنان، جایز نیست.[۱۵۷]
آیت‌الله
خامنه‌اى: نگاه کردن به عکس و فیلم آنان جایز نیست.[۱۵۸]
عکس از دنیا رفته
حکم مشاهده و فیلم زنان فامیل که از دنیا رفته‌اند،
چیست؟
همه
مراجع: حکم نگاه به عکس و فیلم دوران حیات آنان را دارد و هیچ تفاوتى نمى‌کند.[۱۵۹]
عکس بازیگران
اخیراً از بازیگران زن پوسترهایى تهیه شده است. برخى از آنان موهاى
خود را بیرون انداخته‌اند و بعضى دیگر لباس‌هاى
تنگ و اندام‌نما پوشیده و عکس انداخته‌اند،
در این مورد حکم چگونه است؟
همه
مراجع: اگر نشر و نگاه به آنان باعث مفسده گردد، جایز نیست.[۱۶۰]
نگاه به عکس دختر
نگاه کردن به عکس بدون حجاب دختر بچه‌هاى
ممیز، چگونه است؟
همه
مراجع: اگر با قصد لذت نباشد و باعث مفسده نشود، اشکال ندارد.[۱۶۱]
عکس دوران کودکى
دیدن عکس دوران کودکى زنان نامحرم، در صورتى که پوشش کافى نداشته
باشند، چه حکمى دارد؟
همه
مراجع (به جز سیستانى): اگر نگاه به آن باعث هتک آنان و تحریک شهوت نشود، اشکال
ندارد.[۱۶۲]
آیت‌الله
سیستانى: اگر عکس یاد شده از وضع کنونى زن حکایت کند و او را نیز بشناسد، بنابر
احتیاط واجب جایز نیست.[۱۶۳]
فیلم‌هاى
صدا و سیما
نگاه به فیلم‌هاى ایرانى و خارجى که در
آنها حجاب رعایت نمى‌شود و از صدا و سیما پخش مى‌شوند،
چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به گناه باشد و باعث مفاسد و انحرافات اخلاقى
نشود، اشکال ندارد.[۱۶۴]
فیلم‌هاى
وزارت ارشاد
نگاه به فیلم‌هاى مجاز داخلى و خارجى که به
وسیله وزارت ارشاد اجازه داده شده است، چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: اگر [در حد ابتذال نبوده] و بدون قصد لذت و ترس افتادن به گناه باشد و باعث
مفاسد و انحرافات اخلاقى نشود، اشکالى ندارد [خواه فیلم داخلى باشد یا خارجى].[۱۶۵]
پخش زنده و
غیرزنده
حکم تماشاى زن بى‌حجاب در رسانه‌هاى
تصویرى به صورت زنده و غیرزنده چیست؟
همه
مراجع (به جز تبریزى، خامنه‌اى و وحید): اگر بدون قصد لذت و
ترس افتادن به حرام باشد و باعث مفسده نشود، اشکال ندارد و تفاوتى بین پخش زنده و
غیرزنده نمى‌کند.[۱۶۶]
آیات
عظام تبریزى و وحید: بین پخش زنده و غیرزنده تفاوت است. اگر به طور غیرزنده پخش شود
و باعث مفسده نشود، اشکال ندارد و اگر به طور زنده باشد، نگاه به آن [هر چند باعث
مفسده نیز نشود] جایز نیست.[۱۶۷]
آیت‌الله
خامنه‌اى: بین پخش زنده و غیرزنده تفاوت است. اگر به طور
غیرزنده پخش شود و بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد و باعث مفسده نشود،
اشکال ندارد و اگر به طور زنده باشد، بنابر احتیاط واجب، نگاه به آن [هر چند باعث
مفسده نیز نشود] جایز نیست.[۱۶۸]
تفاوت فیلم و عکس
آیا نگاه به فیلم با نگاه به عکس زن نامحرم بى‌حجاب،
تفاوت دارد؟
همه
مراجع (به جز تبریزى و خامنه‌اى): بین فیلم و عکس تفاوتى در
حکم نیست و فیلم همان عکس متحرک است.
آیت‌الله
تبریزى: بین فیلمى که به طور غیرمستقیم و غیرزنده پخش مى‌شود
و عکس تفاوتى در حکم نیست؛ ولى نگاه به فیلم زنده، حکم نگاه به شخص را دارد و با
عکس فرق مى‌کند.
آیت‌الله
خامنه‌اى: بین فیلمى که به طور غیرمستقیم و غیرزنده پخش مى‌شود
و عکس تفاوتى در حکم نیست؛ ولى نگاه به فیلم زنده بنابر احتیاط واجب حکم نگاه به
شخص را دارد و با عکس فرق مى‌کند.[۱۶۹]
مشاهده نامحرم در چت
آیا در چت با نامحرم در اینترنت، مى‌توان
به چهره بى‌حجاب او که از دوربین کامپیوترى مشاهده مى‌شود،
نگاه کرد؟
همه
مراجع (به جز تبریزى، خامنه‌اى و مکارم): اگر بدون قصد لذت
و ترس افتادن به حرام باشد و باعث مفسده نشود، اشکال ندارد.
آیت‌الله
تبریزى: نگاه به آن [هر چند باعث مفسده نیز نشود] جایز نیست.
آیت‌الله
خامنه‌اى: بنابر احتیاط واجب، نگاه به آن [هر چند باعث
مفسده نیز نشود] جایز نیست.
آیت‌الله
مکارم: چت کردن با جنس مخالف اشکال دارد و غالباً پیامدهاى مخفى به همراه دارد.[۱۷۰]
عکس و فیلم مبتذل
نگاه به فیلم‌هاى مبتذل که بیشتر زنان
غیرمسلمان در آن بازى مى‌کنند - در صورتى که موجب تحریک
انسان نشود- چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: نگاه به فیلم‌هایى که موجب تحریک شهوت بر حرام یا
ترویج فساد در جامعه باشد، جایز نیست.[۱۷۱]
عکس مبتذل
غیرمسلمانان
نگاه کردن به عکس‌هاى عریان و برهنه زنان و
مردان غیرمسلمان چه حکمى دارد؟
آیات
عظام امام، تبریزى، خامنه‌اى، سیستانى، فاضل و وحید: اگر با
قصد لذت باشد، حرام است و بنابر احتیاط واجب بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام نیز
جایز نیست.[۱۷۲]
آیات
عظام بهجت، صافى، مکارم و نورى: نگاه به آن جایز نیست؛ هر چند بدون قصد لذت باشد.[۱۷۳]
دفع افسد به
فاسد
آیا به منظور جذب جوانان و نرفتن آنان به سمت برنامه‌هاى
مبتذل ماهواره‌اى، جایز است کمى در پخش فیلم‌هاى
رسانه‌هاى داخلى تساهل ورزید؟
همه
مراجع: خیر، این کار جایز نیست.[۱۷۴]
عکس و فیلم آموزشى
نگاه کردن به عکس‌هاى عریان موجود در کتاب‌هاى
پزشکى که آموزش آن براى دانشجویان ضرورى است، چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، اشکال ندارد.[۱۷۵]
تبصره.
فرض مسئله جایى است که نگاه به عکس‌هاى یاد شده، جهت آموزش
براى دانشجویان ضرورى باشد.
دیدن
فیلم‌هاى آموزشى (غیر ضرورى) یا جست‌وجوى
اینترنتى که شامل برخى صحنه‌هاى مهیج است، چه حکمى دارد؟
همه
مراجع (به جز تبریزى و سیستانى): نگاه به این فیلم‌ها و
صحنه‌ها -که مهیج و شهوت برانگیز است - جایز نیست.[۱۷۶]
آیت‌الله
تبریزى: نگاه به این فیلم‌ها که باعث تحریک شهوت بر حرام و
یا ترویج فساد در جامعه مى‌شود، جایز نیست.
آیت‌الله
سیستانى: نگاه به این فیلم‌ها و صحنه‌ها
با قصد لذت، حـرام است و بنابر احتیاط واجـب بـدون قصد لذت و تـرس افتادن بـه حـرام
نیـز جایــز نیسـت.
فیلم آموزش
جنسى
حکم نگاه به فیلم‌هاى روش آموزش جنسى چیست؟
همه
مراجع (به جز تبریزى و سیستانى): نگاه به این گونه فیلم‌ها
که به طور معمول با نگاه شهوت برانگیز همراه است، جایز نیست.[۱۷۷]
آیت‌الله
تبریزى: نگاه به این نوع فیلم‌ها که باعث تحریک شهوت بر
حرام و یا ترویج فساد در جامعه مى‌شود، جایز نیست.[۱۷۸]
آیت‌الله
سیستانى: اگر به قصد لذت و شهوت باشد، حرام است و بدون آن نیز بنابر احتیاط واجب
جایز نیست.[۱۷۹]
فیلم تحریک زناشویى
آیا زن و شوهر براى تحریک جنسى، مى‌توانند
به فیلم‌هاى سکس و مبتذل نگاه کنند؟
همه
مراجع: نگاه به فیلم‌هایى که باعث تحریک شهوت بر حرام و یا
ترویج فساد در جامعه مى‌شود، جایز نیست.[۱۸۰]
اگر شوهر اصرار زیاد کند بر اینکه با او فیلم مبتذل نگاه کنم،
تکلیف چیست؟
همه
مراجع: اطاعت از شوهر در این زمینه واجب نیست و نگاه به فیلم‌هایى
که باعث تحریک شهوت بر حـرام یا ترویـج فساد در جامعه مى‌شـود،
جایز نیست.[۱۸۱]
تبصره.
اطاعت از شوهر، جایگاه خاصى دارد و مورد یاد شده از این قبیل نیست.
نگاه متأهل به فیلم
آیا در مشاهده فیلم‌هاى شهوت‌انگیز،
بین فرد متأهل و مجرد تفاوتى دارد؟
همه
مراجع: نگاه به فیلم‌هاى محرک و شهوت‌انگیز،
جایز نیست و بین مجرد و متأهل تفاوتى ندارد.[۱۸۲]
سانسور فیلم مبتذل
دیدن فیلم‌هاى مبتذل به منظور سانسور کردن
آن، چه حکمى دارد؟
آیات
عظام امام، خامنه‌اى، فاضل و مکارم: اگر بدون قصد لذت و ترس
افتادن به حرام باشد، براى مأموران نظارت در مقام انجام دادن وظیفه قانونى،به مقدار
ضرورت اشکال ندارد؛ ولى باید از قصد لذت اجتناب کنند و واجب است افرادى که براى
نظارت و بررسى گمارده مى‌شوند از جهت فکرى و روحى زیر نظر
راهنمایى مسئولین باشند.[۱۸۳]
آیات
عظام بهجت، صافى و وحید: فیلم‌ها که همیشه با نگاه شهوت
برانگیز همراه است، جایز نیست.[۱۸۴]
آیت‌الله
سیستانى: اگر با قصد لذت باشد، حرام است و اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به گناه
باشد، بنابر احتیاط واجب، نگاه کردن به آن جایز نیست.[۱۸۵]
ارضاى شهوت با فیلم
اگر با مشاهده فیلم‌هاى شهوت‌انگیز،
مقدارى از شهوت انسان فروکش کند و در جلوگیرى از ارتکاب حرام مؤثر باشد، چه حکمى
دارد؟ آیا مشاهده آن به این منظور جایز است؟
همه
مراجع: نگاه به این فیلم‌هاى شهوت برانگیز، جایز نیست و
توجیه یاد شده، مجوز ارتکاب حرام دیگر نمى‌شود.[۱۸۶]
برنامه‌هاى
ماهواره‌اى
نظر مراجع بزرگوار تقلید را درباره مشاهده برنامه‌هاى
ماهواره بیان کنید؟
آیات
عظام بهجت و صافى: استفاده از برنامه‌هاى مشتمل بر فساد و
مخرّب جایز نیست.[۱۸۷]
آیت‌الله
تبریزى: چنانچه نگاه‌کردن آنها باعث تهییج شهوت بر حرام یا
ترویج فساد در جامعه باشد، جایز نیست و در غیر اینصورت
باید مراعات مقررات و قوانین شود.[۱۸۸]
آیات
عظام خامنه‌اى و مکارم: استفاده از برنامه‌هاى
مفید و مشروع (مانند برنامه‌هاى علمى و قرآنى) هر چند فى
نفسه مانعى ندارد؛ ولى با توجه به اینکه برنامه‌هایى که از
طریق این دستگاه پخش مى‌شود غالباً در بردارنده آموزش افکار
گمراه کننده و تحریف حقایق و برنامه‌هاى لهو و فساد هستند،
استفاده از ماهواره جایز نیست و اگر در این زمینه مقرراتى وجود دارد باید رعایت
شود.[۱۸۹]
آیت‌الله
سیستانى: استفاده از ماهواره اگر مفسده نداشته باشد، جایز است و دیدن فیلم‌هاى
مستهجن جایز نیست و تهیه آن در صورتى که اطمینان پیدا شود دیگران از آن استفاده بدى
نمى‌کنند، اشکال ندارد[۱۹۰]
آیت‌الله
فاضل: استفاده از برنامه‌هاى مفید و مشروع آن اشکال ندارد؛
ولى مشاهده برنامه‌هاى مشتمل بر فساد و مخرّب جایز نیست و
اگر در این زمینه مقرراتى وجود دارد، باید رعایت شود.[۱۹۱]
آنتن ماهواره
حکم خرید و فروش آنتن ماهواره چیست؟
آیت‌الله
وحید: اگر منافع حرام و نامشروع آن بیش از منافع حلال آن باشد - به گونه‌اى
که منافع حلال بسیار نادر گردد - خرید و فروش آن جایز نیست و اگر قانونى در این
زمینه وجود دارد باید مراعات گردد.[۱۹۲]
آیت‌الله
بهجت: با توجه به اینکه استفاده از منافع حرام و نامشروع آن، بیش از منافع حلال است
- به گونه‌اى که استفاده منافع مشروع آن بسیار نادر است -
خرید و فروش آن جایز نیست.[۱۹۳]
آیات
عظام تبریزى و فاضل: خرید وفروش آن درصورتى‌که به منظور
استفاده حرام نباشد، اشکال ندارد. [و اگر قانونى در این زمینه وجود دارد] باید بر
طبق آن عمل شود.[۱۹۴]
آیات
عظام خامنه‌اى و مکارم: دستگاه مذکور، هر چند از آلات مشترک
است که قابلیت استفاده حلال را دارد؛ ولى چون غالباً از آن بهره‌بردارى
حرام مى‌شود و افزون بر این بهره‌گیرى
از آن در خانه، مفاسد دیگرى را هم در بر دارد، بنابراین خرید و استفاده از آن در
خانه جایز نیست، مگر براى کسى که اطمینان دارد از آن استفاده حرام نمى‌کند
و نصب آن در خانه نیز مفسده دیگرى در بر ندارد و اگر قانونى در این زمینه وجود
دارد، باید رعایت شود.[۱۹۵]
آیت‌الله
سیستانى: خرید و فروش آن جایز نیست؛ مگر در صورتى که اطمینان پیدا کند که خود و یا
دیگران از آن استفاده حرام نمى‌کنند.[۱۹۶]
آیت‌الله
صافى: خرید و فروش و استفاده مشروع از آن، در صورتى که مجتهد جامع شرایط به ملاحظه
مصالح مهمه‌اى آن را ممنوع نکرده باشد، اشکال ندارد.[۱۹۷]
تبصره ۱.
مراجع تقلید در اصل جواز خرید و فروش آلات مشترکى که داراى منافع حلال و حرام بوده
و نیز در حرمت آلاتى که منافع مقصود و غالبى آن نامشروع بوده و یا استفاده از منافع
حلال و مشروع آن در بین مردم بسیار نادر بوده، اختلاف نظر ندارند؛ بلکه اختلاف نظر
تنها در مورد و مصداق آن است؛ یعنى، آیا استفاده از برنامه‌هاى
علمى و قرآنى دستگاه ماهواره، در بین مردم در حد وفور است یا اینکه این دستگاه
منافع حرام و نامشروعش بسیار بوده و به گونه‌اى است که
زمینه دریافت برنامه‌هاى فاسد و مخرب را کاملاً فراهم مى‌سازد؟
هر یک از مراجع تقلید در این زمینه (مصداق) برداشت و نظرى داشته و در قالب فتوا
ارائه داده‌اند و عده‌اى از آنان به
فتواى کلى اکتفا نموده و تشخیص آن را به عرف واگذار کرده‌اند.
تبصره ۲.
با توجه به اینکه مسئله ترویج دستگاه ماهواره در کشور ایران بعد از رحلت امام خمینى
مطرح گردید؛ ازاین رو نظر ایشان در خصوص ماهوار در دست نیست؛ ولى با توجه به مسائل
مستحدثه کتاب تحریرالوسیله نظر ایشان این گونه است؛ در صورتی که قانونی در کشور
مبنی بر منع آن باشد باید رعایت شود و طبق قانون کشور، داشتن ماهواره جایز نیست.
در صورتى که فروشنده آنتن ماهواره، بداند که خریدار آن را به منظور
استفاده حرام تهیه مى‌کند، حکم این معامله چیست؟
آیات
عظام امام، خامنه‌اى و مکارم: فروش آن به خریدار یاد شده،
جایز نیست.[۱۹۸]
آیت‌الله
بهجت: با توجه به اینکه منافع مشروع و حلال ماهوار بسیار نادر است، خرید و فروش آن
جایز نیست[۱۹۹]
آیات
عظام تبریزى و فاضل: تنها دانستن باعث نمى‌شود که فروش آن
حرام گردد؛ ولى [اگر در این زمینه قانونى وجود داشته باشد] باید بر طبق آن عمل کند.[۲۰۰]
آیت‌الله
سیستانى: خرید و فروش آنتن ماهواره جایز نیست؛ مگر در صورتى که اطمینان پیدا شود که
او و یا دیگران، از آن استفاده حرام نمى‌کنند.[۲۰۱]
آیت‌الله
صافى: تنها دانستن باعث نمى‌شود که فروش آن حرام گردد؛ ولى
اگر مجتهد جامع شرایط با ملاحظه مصالح مهمه‌اى، آن را ممنوع
کرده باشد باید به آن عمل کند.[۲۰۲]
آیت‌الله
وحید: اگر منافع مشروع و حلال آن بسیار نادر باشد، خرید و فروش آن جایز نیست و در
غیر این صورت تنها دانستن باعث نمى‌شود که فروش آن حرام
گردد و اگر در این زمینه قانونى وجود دارد، باید مراعات گردد.[۲۰۳]
ظهور عکس توسط مرد
ظهـور فیلم‌هاى عکاسـى و میکس بـه وسیله
مرد، چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: اگر زن را نشناسد و برهنه و عریان نباشد و باعث مفسده نشود، اشکال ندارد.[۲۰۴]
حکم گرفتن عکس بدون حجاب که ظاهر کننده آن مرد نامحرم مى‌باشد،
چگونه است؟
همه
مراجع: اگر ظاهر کننده او را نشناسد و باعث مفسده نیز نشود، اشکال ندارد.[۲۰۵]
فیلم‌بردارى
مجالس
در حالى که مى‌دانیم مردان فامیل و آشنا
فیلم ما را مشاهده مى‌کنند، آیا بر ما (زنان) جایز است،
بدون حجاب در مقابل فیلم‌بردار ظاهر شویم؟
همه
مراجع: خیر، باید حجاب خود را رعایت کنید.[۲۰۶]
آیا جایز است زن در جشن‌هاى عروسى، بدون
اجازه شوهرش عکس بیندازد؟
همه
مراجع: اگر عکس گیرنده زن و یا محرم باشد و ظاهر کننده او را نشناسد و باعث مفسده
نیز نباشد، عکس انداختن اشکال ندارد و اجازه شوهر در اینجا لازم نیست.[۲۰۷]
استفاده از اینترنت
حکم استفاده از اینترنت را بیان کنید.
همه
مراجع: اینترنت از آلات مشترک است؛ ازاین رو استفاده از سایت‌هاى
مشروع و حلال اشکال ندارد.[۲۰۸]
در مراجعه به سایت‌هاى اینترنتى خارجى، با
موارد خلاف شرع زیاد مواجه مى‌شویم. با اینکه در مسیر
تحقیقات و ارتباط با تکنولوژى روز به استفاده از امکانات اینترنتى ناچار هستیم و با
توجه به اینکه این‌گونه سایت‌ها
نهایتاً اثر سوء خود را بر روى انسان مى‌گذارد، تکلیف چیست؟
همه
مراجع: استفاده از سایت‌هاى اینترنت در امورى که شرعاً حلال
است، اشکال ندارد.[۲۰۹]
شغل کافى نت
حکم شغل کافى نت چیست؛ با توجه به اینکه اینترنت کاربردهاى مختلف
اعم از حلال و حرام دارد و به رغم کنترل، ممکن است عده‌اى
به طور پنهانى بر روى برخى سایت‌هاى غیرمجاز بروند؟
همه
مراجع: با توجه به اینکه اینترنت از آلات مشترک است، فروش آن جایز است، مگر طورى
باشد که اشاعه منکرات و فحشا صدق کند که در این صورت حرام مى‌شود.[۲۱۰]
فصل چهارم : گفت و گوی نامحرم
گفت وگوى
علمى با
نامحرم
آیا صحبت کردن زن با مرد نامحرم که به نیت خیر و یا براى درس باشد، اشکال دارد؟
همه
مراجع: اگر
بدون قصد لذت و ترس افتادن به گناه باشد، اشکال ندارد.[۲۱۱]
تبصره.
گفت وگو با جنس مخالف اگر ادامه یابد، به طور معمول زمینه علاقه را ایجاد مى‌کند.
ازاین رو لازم است کنترل شود.
گفت وگو به
قصد ازدواج
آیا صحبت کردن با کسى که قصد داریم در آینده با او ازدواج کنیم، گناه است؟
همه
مراجع: اگر
بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد و باعث مفسده نشود، اشکال ندارد.[۲۱۲]
چت با جنس
مخالف
چت کردن با جنس مخالف و رد و بدل کردن صحبت‌هاى
معمولى، چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: در صورتى که خوف فتنه و کشیده شدن به گناه وجود داشته باشد، جایز نیست.[۲۱۳]
حکم چت کردن با شخصى را که از جنسیت او بى‌اطلاعیم،
بفرمایید؟
همه
مراجع: اگر ترس افتادن به حرام باشد، جایز نیست.[۲۱۴]
چت کردن با اشخاص مختلف، به انگیزه پیدا کردن فرد مورد نظر براى
ازدواج با او، چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به گناه باشد و باعث مفسده نشود، اشکال
ندارد.[۲۱۵]
تبصره.
فرض مسئله جایى است که شخص براى ازدواج آمادگى داشته باشد.
چت با
غیرمسلمان
چت کردن با زنان غیرمسلمان و انجام صحبت‌هاى
تحریک‌آمیز با آنان، چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: حرام است.[۲۱۶]
داستان‌هاى
شهوانى
آیا خواندن داستان‌هاى تحریک کننده جنسى
اشکال دارد؟
همه
مراجع: اگر باعث تحریک شهوت گردد، خواندن آن جایز نیست.[۲۱۷]
گفت وگو با
نامحرم
برخى از
زنان هنگام صحبت کردن، با آب و تاب و صداى نازک سخن مى‌گویند؛
آیا مرد نامحرم مى‌تواند به سخنان او گوش دهد و با او صحبت
کند؟
همه
مراجع: اگر تلذّذ و یا ترس افتادن به گناه در میان باشد، گوش دادن به سخنان آنان
جایز نیست.[۲۱۸]
آیا زن در هنگام صحبت کردن با مرد نامحرم، حتماً باید صداى خود را
تغییر دهد و مردانه صحبت کند؟
همه
مراجع (به جز فاضل): خیر، این کار لازم نیست؛ ولى نباید لحن صداى خود را نیز نازک
نماید، به طورى که مرد را تحریک کند.[۲۱۹]
آیت‌الله
فاضل: خیر، این کار لازم نیست؛ ولى بنابر احتیاط واجب نباید صداى خود را نیز نازک
نماید، به طورى که مرد را تحریک کند.[۲۲۰]
سلام کردن به نامحرم
آیا سلام کردن مرد به زن نامحرم و زن به مرد نامحرم، جایز است؟
همه
مراجع (به جز بهجت و صافى): اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، اشکال
ندارد.[۲۲۱]
آیت‌الله
بهجت: مکروه است و اگر جهت سوء داشته باشد، حرام است.[۲۲۲]
آیت‌الله
صافى: در محیط‌هاى جمعى، سلام بر جمع مانعى ندارد؛ ولى بهتر
است از سلام‌هاى خصوصى که نوعاً زمینه‌ساز
فتنه است، اجتناب شود.[۲۲۳]
تبصره.
اگر جنس مخالف دختر جوان باشد، بهتر است به او سلام نکند تا از لغزش در گناه در
امان باشد.
نامه نگارى با نامحرم
نامه نگارى با نامحرم و طرح مسائل شهوانى از طریق ایمیل و یا چت،
چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: طرح مسایلى که باعث ایجاد فتنه و فراهم آمدن زمینه فساد است، اشکال دارد.[۲۲۴]
گفت وگوى تلفنى
آیا در گفت‌وگوى زن و مرد نامحرم، فرقى بین
گفت‌وگوى مستقیم و از راه دور (مانند اینترنت و تلفن) هست؟
همه
مراجع: خیر، هیچ تفاوتى در حکم نمى‌کند و در هر دو مورد،
اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، اشکال ندارد.[۲۲۵]
شوخى با نامحرم
شوخى کردن با نامحرم چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: اگر با قصد لذت [جنسى] باشد یا بترسد که به گناه بیفتد، جایز نیست.[۲۲۶]
شوخى
با محارم
آیا شوخى کردن با محارم خود جایز است؟
همه
مراجع: اگر بدون قصد لذت جنسى و ترس افتادن به گناه باشد، اشکال ندارد.[۲۲۷]
تقلید صدا
آیا تقلید صداى مردان به وسیله زن و برعکس جایز است؟
همه
مراجع: اگر باعث استهزا و هتک دیگرى نباشد، اشکال ندارد.[۲۲۸]
فصل پنجم
: ارتباط دختر و پسر
اختلاط
دانشجویان
آیا در محیط دانشگاهى اختلاط بین پسران و دختران، اشکالى دارد؟
همه
مراجع (به جز بهجت و صافى): اگر نگاه گناه آلود انجام نشود و ترس افتادن به حرام
نباشد، اشکال ندارد؛ ولى با وجود آن سزاوار است که مسؤولان کشورهاى اسلامى، برنامه‌اى
براى جدا ساختن مراکز تحصیلى پسران و دختران تنظیم کنند.[۲۲۹]
آیات
عظام بهجت و صافى: با توجه به اینکه اختلاط دختر و پسر، در معرض فساد است، جایز
نیست.[۲۳۰]
جشن
مختلط
برگزارى جشن‌ها و مراسم در دانشگاه که در
آن دختر و پسرها مختلط‌اند، چه حکمى دارد؟
همه
مراجع (به جز بهجت و صافى): اصل اجتماع دختر و پسرها در یک محیط فى نفسه اشکال
ندارد؛ ولى اگر بانوان حجاب کامل را رعایت نکنند و آقایان نگاه گناه‌آلود
داشته باشند و محرمات دیگرى از قبیل موسیقى حرام و مانند آن انجام گیرد، اجتماع
آنان در آن محل جایز نیست.[۲۳۱]
آیات
عظام بهجت و صافى: با توجه به اینکه اختلاط دختر و پسر، در این گونه اجتماعات در
معرض فساد است، جایز نیست.[۲۳۲]
شرکت
در تشکل مذهبى
در یک تشکل مذهبى فعالیت دارم که دختران و پسران در آن مختلط
هستند! در بعضى مواقع احساس مى‌کنم که ممکن است به گناه
بیفتم، تکلیف چیست؟
همه
مراجع: اگر ترس افتادن به گناه و مفسده در بین باشد، حضور در این تشکل‌ها
جایز نیست.[۲۳۳]
اردوى
دختر و پسر
آیا دانشجویان دختر و پسر مى‌توانند به طور
مشترک، به اردوهاى تفریحى و سیاحتى مسافرت کنند؟
همه
مراجع: با توجه به اینکه اختلاط دختران و پسران باعث مفسده است، باید از آن اجتناب
شود.[۲۳۴]
نشستن
بر سر یک سفره
آیا نشستن بر سر سفره‌اى که نامحرم وجود
دارد، حرام است؟
همه
مراجع: اگر کلمات مفسده انگیز رد و بدل نشود و از نگاه‌هاى
حرام خوددارى گردد و نیز ترس افتادن به گناه در کار نباشد، اشکال ندارد.[۲۳۵]
حضور
بانوان در ادارات
آیا کار خانم‌ها در ادارات که با نامحرم
روبه‌رو مى‌شوند و گفت‌وگو
مى‌کنند، اشکال دارد؟
همه
مراجع: اگر حجاب شرعى رعایت شود و قصد لذت و یا ترس افتادن به گناه نباشد، اشکال
ندارد.[۲۳۶]
تبصره.
اگر زنان بخواهند در این گونه اجتماعات فعالیت و خدمت کنند، باید علاوه بر حفظ
حجاب، از آرایش چهره خود بپرهیزند.
خلوت
زن و مرد
آیا خلوت کردن دو نفر نامحرم در یک مکان جایز است؟ به طور مثال آیا
دختر و پسرى که مى‌خواهند با یکدیگر ازدواج کنند، مى‌توانند
در اتاق در بسته و خلوت با یکدیگر در مورد مسائل آینده صحبت کنند؟
آیات
عظام امام، خامنه‌اى و نورى: اگر کسى نمى‌تواند
وارد آن مکان شود و آنان بترسند که به حرام بیفتند، ماندنشان در آنجا حرام است.[۲۳۷]
آیات
عظام بهجت، سیستانى و وحید: اگر احتمال فساد برود، ماندن آنها در آنجا حرام است؛ هر
چند طورى باشد که کس دیگر بتواند وارد شود.[۲۳۸]
آیات
عظام تبریزى و فاضل: اگر کسى نمى‌تواند وارد آن مکان شود؛
در صورتى که احتمال فساد برود، ماندنشان در آنجا حرام است.[۲۳۹]
آیت‌الله
صافى: اگر کسى نمى‌تواند وارد آن مکان شود، ماندن آنان در
آنجا حرام است؛ هر چند احتمال فساد ندهند و به گفت‌وگوهاى
علمى و ضرورى مانند آن بپردازند.[۲۴۰]
آیت‌الله
مکارم: اگر کسى نمى‌تواند وارد آن مکان شود، بنابر احتیاط
واجب ماندن آنان در آنجا حرام است؛ هر چند احتمال فساد ندهند و به گفت‌وگوهاى
علمى و ضرورى و مانند آن بپردازند.[۲۴۱]
تنها بودن زن و مرد نامحرم در برخى مکان‌هاى
عمومى (مانند کتابخانه‌ها و وسایل نقلیه) چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: اگر احتمال فساد ندهند، ماندنشان در آنجا اشکال ندارد.[۲۴۲]
تبصره.
در مکان‌هاى یاد شده، نوعاً تردد انجام مى‌گیرد.
ارتباط
شغلى
آیا ارتباط صمیمى بین دختر و پسر در هنگام همکارى و یا میهمانى،
اشکال دارد؟
همه
مراجع (به جز بهجت و صافى): دوستى بین دختر و پسر جایز نیست؛ چون ترس افتادن به
گناه در میان است. اما ارتباط شغلى اگر باعث مفسده نشود و موازین شرع در آن رعایت
گردد، اشکال ندارد.[۲۴۳]
آیات
عظام بهجت و صافى: آرى، جایز نیست.[۲۴۴]
کار کردن در محیطى که یک مرد و زن وجود دارد و گاهى در بسته و باز
مى‌شود، چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: اگر به هیچ وجه احتمال فساد ندهند، اشکال ندارد.[۲۴۵]
تبصره.
میان فقیهان اختلاف نظر است که آیا صرف اجتماع زن و مرد
نامحرم، در مکان خلوت - به طورى که کس دیگرى وارد نشود - حرام است یا آنکه در کنار
آن شرط دیگرى (احتمال ارتکاب فساد) نیز لازم است؟ بسیارى از آنان قید دوم را لازم
شمرده‌اند؛ ولى همگى در این اتفاق دارند که اگر در آن محیط
تردد و رفت و آمد است؛ ولى باز احتمال فساد وجود دارد؛ در این صورت ماندنشان در
آنجا جایز نیست. البته به طور معمول اگر در باز و بسته مى‌شود
و رفت و آمد انجام مى‌شود، احتمال فساد کم مى‌باشد.
تدریس
خصوصى
آیا براى تدریس خصوصى در منزل، مى‌توان
براى دانش‌آموزان دختر، معلم مرد و براى پسر معلم زن
استخدام کرد؛ در حالى که هر دو در اتاق بسر مى‌برند و کس
دیگرى در آنجا نیست؟
آیات
عظام امام، خامنه‌اى و نورى: اگر کسى نمى‌تواند
وارد اتاق شود و آنان بترسند که به حرام بیفتند، ماندنشان در آنجا حرام است.
آیات
عظام بهجت، سیستانى و وحید: اگر احتمال فساد برود، ماندن آنان در آنجا حرام است؛ هر
چند طورى باشد که کسى دیگر بتواند وارد شود.
آیات
عظام تبریزى و فاضل: اگر کسى نمى‌تواند وارد آن مکان شود؛
در صورتى که احتمال فساد برود، ماندنشان در آنجا حرام است.[۲۴۶]
آیت‌الله
صافى: اگر کسى نمى‌تواند وارد اتاق شود، ماندن آنان در آنجا
حرام است؛ هر چند احتمال فساد ندهند.
آیت‌الله
مکارم: اگر کسى نمى‌تواند وارد اتاق شود، بنابر احتیاط واجب
ماندن آنان در آنجا جایز نیست.
معاشرت با دخترعمو در حد استادى و تقویت درس، چه حکمى دارد؟
همه
مراجع (به جز صافى): دخترعمو مانند سایر زنان بر شما نامحرم است. پس اگر ترس افتادن
به گناه و مفسده در بین باشد، ارتباط و معاشرت با او جایز نیست؛ (هر چند براى تقویت
درسى باشد).[۲۴۷]
آیت‌الله
صافى: جایز نیست.[۲۴۸]
نمایش
و بازیگرى
آیا اختلاط زن و مرد نامحرم به منظور نمایش تئاتر و بازیگرى که
گاهى با مکالمات عاشقانه و مهیج شهوت همراه مى‌باشد جایز
است؟
همه
مراجع: اصل بازیگرى در تئاتر و سینما اشکال ندارد؛ ولى باید از کارهاى خلاف شرع و
مکالمات شهوت‌انگیز خوددارى کرد.[۲۴۹]
آیا بازى افراد در نمایش و فیلم‌ها در نقش
زن و شوهر و یا خواهر و برادر و... جایز است؟
همه
مراجع (به جز صافى): اگر باعث فساد (از قبیل مکالمات شهوت‌انگیز،
خلوت با اجنبى و...) نشود، اشکال ندارد.[۲۵۰]
آیت‌الله
صافى: جایز نیست.[۲۵۱]
دوست
داشتن جنس مخالف
اظهار دوستى به جنس مخالف در این حد که بگوید من تو را دوست دارم،
چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: این
کار جایز نیست؛ چون ترس افتادن به گناه در میان است.[۲۵۲]
عشق به
شخصیت‌هاى
معنوى
عشق
ورزیدن به شخصیت‌هاى
معنوى و دینى جنس مخالف و دوست داشتن آنها از روى محبت الهى چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: اگر
باعث مفسده نشود، اشکال ندارد.[۲۵۳]
تماس
در تاکسى و بازار
گاهى در
بازار، نمایشگاه و وسایل نقلیه، زن و مرد به یکدیگر برخورد مى‌کند،
در اینجا تکلیف چیست؟
همه
مراجع: اصل تردد در مکان‌هاى یاد شده و یا تماس بدن زن و
مرد با یکدیگر از روى لباس حرام نیست؛ ولى اگر ترس افتادن به گناه باشد و یا باعث
تحریک شهوت و فساد گردد، جایز نیست.[۲۵۴]
تبصره.
اگر در تماس بدنى، فشار و اتکا پیدا شود، باید از آن پرهیز شود.
تماس
جنسى با نامحرم
آیا تماس‌هاى جنسى با نامحرم - غیر از دخول
- حکم زنا را دارد؟
همه
مراجع: خیر، زنا محسوب نمى‌شود؛ ولى حرام است.[۲۵۵]
دست
دادن با نامحرم
حکم دقیق مصافحه و دست دادن با زن نامحرم - به‌ویژه
فامیل مثل دخترخاله، دخترعمو و...-چیست؟
همه
مراجع: دست دادن با زن نامحرم حرام است؛ خواه فامیل باشد و یا فامیل و خواه با قصد
لذت باشد و یا بدون آن.[۲۵۶]
اگر در منطقه‌اى رسم بر این باشد که هنگام
برخورد با یکدیگر مصافحه مى‌کنند (حتى زنان با مردان) و ترک
این کار، اهانت و اسائه ادب نسبت به طرف مقابل محسوب مى‌شود؛
حکم دست دادن زن و مرد با این فرض چیست؟
همه
مراجع: دست دادن با زن نامحرم جایز نیست و شعائر دینى باید حفظ شود و با تفهیم حکم
شرعى، حمل بر اسائه ادب از بین مى‌رود.[۲۵۷]
دست دادن با زن نامحرم به وسیله دستکش و مانند آن، چه حکمى دارد؟
آیات
عظام امام و خامنه‌اى: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به
گناه باشد، اشکال ندارد؛ ولى بنابر احتیاط واجب، نباید دست را بر دست فشار دهند.[۲۵۸]
آیات
عظام بهجت، تبریزى، سیستانى، صافى، مکارم و وحید: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به
گناه باشد، اشکال ندارد.[۲۵۹]
آیت‌الله
فاضل: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به گناه باشد، اشکال ندارد؛ ولى بهتر است دست
را به دست فشار ندهند.[۲۶۰]
آیت‌الله
نورى: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به گناه باشد، اشکال ندارد؛ ولى نباید دست را
به دست فشار دهند.[۲۶۱]
دست
دادن با پیرزن
آیا دست دادن با زنان کهنسال نامحرم - که دست خود را براى مصافحه
دراز مى‌کنند - گناه است؟
همه
مراجع (به جز بهجت): آرى، دست دادن با آنان جایز نیست.[۲۶۲]
آیت‌الله
بهجت: بدون قصد لذت، اشکال ندارد.[۲۶۳]
دست
دادن با محارم
آیا مى‌توان با زنان محرم دست داد؟
همه
مراجع: آرى، اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، اشکال ندارد.[۲۶۴]
دست
دادن با غیرمسلمان
دست دادن با زنان غیرمسلمان چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: دست
دادن با زنان غیرمسلمان هم جایز نیست؛ خواه کافر حربى باشد یا کتابى (مانند یهود و
نصارا).[۲۶۵]
دست
دادن با دختر
آیا دست دادن با دختران نابالغ جایز است؟
همه
مراجع (به جز تبریزى، سیستانى و مکارم): اگر
خوب و بد را مى‌فهمند،
دست دادن با آنان جایز نیست.[۲۶۶]
آیات
عظام تبریزى، سیستانى: اگر
بدون قصد لذت و ترس افتادن به گناه باشد، اشکال ندارد.[۲۶۷]
آیت‌الله
مکارم: اگر
خوب و بد را مى‌فهمند،
دست دادن با آنان بنابر احتیاط واجب جایز نیست.[۲۶۸]
بوسیدن
دختر ممیز
آیا بوسیدن و بغل کردن دختر بچه جایز است؟
همه
مراجع (به جز سیستانى): اگر
به شش سالگى رسیده باشد، بنابر احتیاط واجب، بوسیدن او - هر چند بدون قصد لذت -
جایز نیست.[۲۶۹]
آیت‌الله
سیستانى: بدون
قصد لذت اشکال ندارد؛ ولى احتیاط مستحب آن است که از بوسیدن او خوددارى شود.[۲۷۰]
بوسیدن
محارم
آیا بوسیدن محارم خود جایز است؟
همه
مراجع: اگر بدون قصد لذت و ترس افتادن به گناه باشد، اشکال ندارد.[۲۷۱]
پرستار
نامحرم
پرستار براى گرفتن نبض و فشار خون و...باید به بدن زن نامحرم نگاه
کند و به بدن او دست بزند، تکلیف چیست؟
همه
مراجع (به جز تبریزى و سیستانى): با وجود زن پرستار، این کار براى مرد پرستار جایز
نیست؛ ولى اگر ضرورت باشد، اشکال ندارد.[۲۷۲]
آیات
عظام تبریزى و سیستانى: اگر براى انجام این امور پرستار زن در دسترس نباشد و یا
مهارت مرد در این زمینه بیشتر باشد، اشکال ندارد.[۲۷۳]
تبصره ۱.
پرستار در نگاه و لمس، تنها باید به همان قسمت از بدن که معاینه به آن ارتباط دارد،
اکتفا کند.
تبصره ۲.
اگر معاینه با نگاه یا لمس محقق مى‌شود، باید به همان اکتفا
کند.
تزریقات
آمپول زدن زن به وسیله نامحرم چگونه است؟
همه
مراجع (به جز تبریزى و سیستانى): اگر
آمپول زدن توسط هم جنس در دسترس نباشد و ضرورت اقتضا کند، اشکال ندارد.[۲۷۴]
آیات
عظام تبریزى و سیستانى: اگر آمپول زدن هم جنس در دسترس نباشد، یا غیرهم جنس مهارتش
در تزریق بیشتر باشد، اشکال ندارد.[۲۷۵]
دندان‌پزشک
نامحرم
رجوع بیمار به دندان پزشک نامحرم، چه حکمى دارد؟
همه
مراجع (به جز تبریزى و سیستانى): در صورتى که دندان پزشک هم جنس در دسترس نباشد و
مراجعه ضرورت داشته باشد، اشکال ندارد.[۲۷۶]
آیات
عظام تبریزى و سیستانى: اگر دندان پزشک همجنس در دسترس نباشد، یا دندان پزشک نامحرم
مهارتش بیشتر باشد، اشکال ندارد.[۲۷۷]
متخصص
نامحرم
در صورتى که پزشک زن هم وجود دارد؛ ولى احتمال مى‌رود
که متخصص مرد بیمارى را بهتر تشخیص دهد، تکلیف چیست؟
همه
مراجع (به جز سیستانى و تبریزى): تخصص بیشتر باعث نمى‌شود
که زن به پزشک مرد مراجعه کند؛ مگر آنکه ضرورت و احتمال خطر درمیان باشد.[۲۷۸]
آیات
عظام تبریزى و سیستانى: اگر تخصص پزشک مرد در آن بیمارى بیشتر باشد، مراجعه به او
اشکال ندارد.[۲۷۹]
نجات
نامحرم
تماس با بدن نامحرم، براى نجات او چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: به مقدار ضرورت اشکال ندارد.[۲۸۰]
مربى نامحرم
در هنگام آموزش، دست مربى به دست و بدن من مى‌خورد،
این چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: اگر به‌طور اتفاقى باشد، اشکال ندارد؛ ولى اگر از
روى عمد باشد و یا مى‌دانید هنگام آموزش دست مربى با بدن
شما تماس مى‌یابد، باید دستکش به‌دست
کنید.[۲۸۱]
فصل ششم : آرایش و
زیورآلات
عطر زن
آیا براى زن جایز است که عطر بزند و از منزل بیرون رود؟
همه
مراجع: اگر باعث جلب توجه نامحرم شود، جایز نیست.[۲۸۲]
بوى خوش نرم کننده‌ها
استفاده از مواد نرم کننده که لباس را کمى خوشبو و لطیف مى‌کند،
براى بانوان چه حکمى دارد؟ آیا بیرون مى‌توانند بروند؟
همه
مراجع: اگر
باعث جلب مرد نامحرم بشود جایز نیست.[۲۸۳]
استفاده از کرم‌هاى چرب کننده و ضد آفتاب،
بر روى دست و صورت چه حکمى دارد؟
آیات
عظام امام، بهجت، تبریزى، خامنه‌اى، فاضل و وحید: اگر آرایش
و زینت محسوب نشود و بوى خوش آن باعث تحریک نامحرم نگردد، اشکال ندارد.[۲۸۴]
آیت‌الله
صافى: اگر آرایش و زینت محسوب نشود و بوى خوش آن باعث تحریک نامحرم نگردد، اشکال
ندارد؛ ولى بنابر احتیاط واجب باید صورت را از نامحرم بپوشاند.[۲۸۵]
آیات
عظام سیستانى، مکارم‌و نورى: اگر به مقدار کم و متعارف
باشد، اشکال ندارد.[۲۸۶]
آرایش
چهره
آیا زن باید چهره آرایش کرده خود را از نامحرم بپوشاند؟
همه
مراجع (به جز مکارم): آرى،
باید از نامحرم بپوشاند.[۲۸۷]
آیت‌الله
مکارم: بنابر
احتیاط واجب، باید از نامحرم بپوشاند.[۲۸۸]
آرایش
دختران
آرایش براى دختران چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: این کار فى نفسه براى آنان اشکال ندارد (هر چند زیبنده نیست)؛ ولى باید صورت
را از نامحرم بپوشانند.[۲۸۹]
آرایش کردن براى محارم، چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: اگر باعث مفسده نشود، اشکال ندارد.[۲۹۰]
برداشتن ابرو
اگر برداشتن ابروها زینت به حساب آید، باید تمام صورت را پوشاند؟
آیات
عظام امام، سیستانى، مکارم و نورى: به این مقدار اشکال ندارد و پوشاندن آن از
نامحرم واجب نیست.[۲۹۱]
آیات
عظام بهجت و صافى: زینت محسوب مى‌شود و باید آن را از
نامحرم بپوشاند.[۲۹۲]
آیت‌الله
تبریزى: اگر به گونه‌اى است که نزد زنان کهنسال و یا نزدیک
به آنان متعارف است، پوشاندن آن واجب نیست.[۲۹۳]
آیات
عظام خامنه‌اى، فاضل و وحید: اگر زینت محسوب مى‌شود،
باید آن را از نامحرم پوشاند.[۲۹۴]
تبصره.
اگر اصلاح ابرو و صورت توجه مرد نامحرم را جلب مى‌کند و
باعث مفسده مى‌شود، پوشاندن آن واجب است.
رنگ
ابرو
آیا رنگ کردن ابرو زینت بوده و پوشاندن آن از نامحرم واجب است؟
آیات
عظام امام، خامنه‌اى، سیستانى و وحید: اگر زینت محسوب شود،
پوشاندن آن از نامحرم واجب است.[۲۹۵]
آیات
عظام بهجت، تبریزى، صافى و فاضل: پوشاندن آن از نامحرم واجب است.[۲۹۶]
آیات
عظام مکارم، نورى: جزء زینت ممنوع محسوب نمى‌شود و پوشاندن
آن از نامحرم واجب نیست.[۲۹۷]
سرمه
چشم
آیا سرمه چشم از زینت‌هایى است که باید
پوشیده شود؟
آیات
عظام امام، خامنه‌اى،
فاضل و وحید: اگر
عرفاً زینت محسوب شود، پوشاندن آن واجب است.[۲۹۸]
آیات
عظام بهجت و صافى:
زینت محسوب مى‌شود
و باید پوشانده شود.[۲۹۹]
آیت‌الله
تبریزى: اگر
نزد زنان کهنسال و یا نزدیک به آنان متعارف است، پوشاندن آن واجب نیست و در غیر این
صورت باید پوشانده شود.[۳۰۰]
آیات
عظام سیستانى، مکارم و نورى: پوشاندن
آن واجب نیست.[۳۰۱]
گـریـــم
آیا گریم زن جزء آرایش محسوب مى‌شود و باید
از نامحرم پوشاند؟
همه
مراجع (به جز مکارم، بهجت و صافى): اگر گریم به عنوان آرایش، یا آرایش و تغییر چهره
براى خانم‌ها باشد، باید از نامحرم پوشانده شود و اگر تنها
به عنوان تغییر چهره باشد، پوشاندن آن واجب نیست.[۳۰۲]
آیات
عظام بهجت و صافى: اگر گریم به عنوان آرایش، یا آرایش و تغییر چهره براى خانم‌ها
باشد، باید از نامحرم پوشانده شود و اگر تنها به عنوان تغییر چهره باشد، احتیاط
واجب پوشاندن آن است.[۳۰۳]
آیت‌الله
مکارم: اگر گریم به عنوان آرایش و تغییر چهره براى خانم‌ها
باشد، بنابر احتیاط واجب باید از نامحرم پوشانده شود و اگر تنها به عنوان تغییرچهره
باشد، پوشاندن آن واجب نیست.[۳۰۴]
تبصره.
باید توجه داشت که گریم کردن زن به وسیله نامحرم جایز نیست.
آیا گریم زن توسط نامحرم جهت فیلم سازى و بازیگرى جایز است؟
همه
مراجع: خیر، گریم زن توسط نامحرم جایز نیست؛ هر چند براى فیلم‌سازى
و بازیگرى باشد.[۳۰۵]
شک در
زینت
اگر در جایى شک پیدا شود که چیزى از موارد زینت است یا نه، تکلیف
چیست؟ آیا باید آن را پوشاند؟
همه
مراجع: خیر، پوشاندن آن واجب نیست.[۳۰۶]
حلقه
ازدواج
حکم پوشش انگشتر طلا و حلقه ازدواج بانوان، در صورتى که در معرض
دید نامحرم باشد، چگونه است؟
امام،
بهجت، خامنه‌اى، صافى و فاضل: باید از نامحرم پوشانده شود.[۳۰۷]
آیت‌الله
تبریزى: پوشاندن انگشترى که پیش زنان بزرگ‌سال و یا کمى
پایین‌تر متعارف است، واجب نیست.[۳۰۸]
آیات
عظام سیستانى، مکارم و نورى: پوشاندن آن لازم نیست.[۳۰۹]
آیت‌الله
وحید: بنابر احتیاط واجب، باید از نامحرم پوشانده شود.[۳۱۰]
لنز
آرایشى
گذاشتن لنز آرایشى براى بانوان چه حکمى دارد؟
همه
مراجع (به جز مکارم و نورى): اگر
عرفاً زینت محسوب نشود، اشکال ندارد.[۳۱۱]
آیات
عظام مکارم و نورى: اشکال
ندارد.[۳۱۲]
فصل
هفتم : پوشش در نماز
نماز و
نامحرم
اگر در اتاق، مرد نامحرم باشد؛ آیا پوشاندن روى پا هنگام نماز واجب
است؟
همه
مراجع (به جز تبریزى و مکارم): آرى، باید آن را از نامحرم بپوشاند.[۳۱۳]
آیت‌الله
تبریزى: پوشاندن زیر چانه واجب است؛ ولى پوشاندن روى پا تا مچ بنابر احتیاط واجب
است.[۳۱۴]
آیت‌الله
مکارم: خیر، واجب نیست؛ ولى بهتر آن است که بپوشاند ولى اگر مفسده داشته باشد بنا
بر احتیاط واجب باید بپوشاند.[۳۱۵]
تبصره.
لازم نیست پشت و روى پا به وسیله جوراب پوشانده شود؛ بلکه اگر به وسیله چادر و
مانند آن نیز پوشانده شود، کافى است.
نماز با چادر بدن‌نما
آیا نماز خواندن با چادر بدن نما، صحیح است؟
همه
مراجع: اگر
چادر نازک و بدن‌نما
باشد، نماز با آن باطل است؛ مگر آنکه
زیر چادر پوشش کامل داشته باشد.[۳۱۶]
نماز
با مانتو
نماز خواندن با مانتو و روسرى چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: اگر
مقدار واجب پوشش و شرایط لباس نمازگزار در آن رعایت شود، اشکال ندارد؛ هر چند نماز
با چادر براى رعایت پوشش در نماز، آسان‌تر
و بهتر است.[۳۱۷]
تبصره. مقدار
واجب پوشش براى زن در حال نماز، پوشاندن تمام بدن حتى موى سر به جز صورت (به مقدارى
که در وضو شسته مى‌شود)
و دست‌ها
تا مچ و پاها تا مچ است. اما براى آنکه یقین کند مقدار واجب را پوشانده است، باید[۳۱۸] مقدارى
از اطراف صورت و قدرى پایین‌تر
از مچ را هم بپوشاند.
نماز خواندن زن با بلوز و شلوار چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: اگر جاهایى از بدن که باید پوشیده شود، بپوشاند اشکال ندارد.[۳۱۹]
آیا پوشاندن برجستگى‌هاى بدن هنگام نماز در
برابر نامحرم واجب است؟ اگر نپوشاند؛ آیا نمازش باطل مى‌شود؟
همه
مراجع: اگر باعث جلب توجه مرد نامحرم شود، باید بپوشاند و اگر نپوشاند، گناه کرده
است؛ ولى نماز او صحیح است.[۳۲۰]
زیور
آلات و نماز
زنى که آرایش کرده و زیورآلات دارد؛ آیا باید در هنگام نماز چهره
خود را بپوشاند؟
همه
مراجع: اگر مرد نامحرم او را نمى‌بیند، پوشاندن چهره آرایش
کرده و زیورآلات
در نماز واجب نیست.[۳۲۱]
پرده
در نمازخانه
آیا باید در مساجد و نمازخانه‌ها، در حال
نماز و یا روضه‌خوانى و سخنرانى، پرده‌اى
بین زن و مرد باشد؟
همه
مراجع: اگر مفسده‌اى در بین نباشد، ایجاد حایل لازم نیست.
[هر چند وجود آن بهتر است].[۳۲۲]
تبصره.
البته هنگام خواندن نماز، زن واجب - یا بهتر - است که کمى عقب‌تر
از مرد بایستد.[۳۲۳]
فصل
هشتم : لباس جنس مخالف
لباس
زنانه و مردانه
پوشیدن لباس زنانه براى مردان و بالعکس چه حکمى دارد؟
آیات
عظام امام، بهجت و صافى: بنابر احتیاط واجب، پوشیدن لباس مختص به جنس مخالف جایز
نیست.[۳۲۴]
آیت‌الله
تبریزى: اگر در داخل خانه مورد اضطرار باشد پوشیدن لباس مختص به جنس مخالف اشکال
ندارد و اما در بیرون پوشیدن آن جایز نیست.[۳۲۵]
آیات
عظام خامنه‌اى، فاضل و وحید: بنابر احتیاط واجب پوشیدن لباس
مختص به جنس مخالف، در صورتى که آن را زىّ و پوشش خود قرار دهد، جایز نیست.[۳۲۶]
آیت‌الله
سیستانى: بنابر احتیاط واجب، پوشیدن لباس مختص به جنس مخالف، اگر او را به صورت جنس
مخالف در بیاورد، جایز نیست.[۳۲۷]
آیت‌الله
مکارم: پوشـیـدن لباس جنــس مخالــف، اگـر مفـسـده خاصــى بـر آن مترتب نشود، اشکال
ندارد.[۳۲۸]
آیت‌الله
نورى: بنابر احتیاط واجب، پوشیدن لباس مختص به جنس مخالف جایز نیست؛ مگر آنکه
انگیزه عقلایى و مصلحت مهم‌ترى در بین باشد.[۳۲۹]
لباس
مشترک زن و مرد
لباس مشترک بین زن و مرد، چگونه مشخص مى‌شود؟
همه
مراجع: تشخیص
آن به نظر عرف است؛ مانند شلوارهاى و برخى اقسام بلوز و کفش‌هاى
مشترک.[۳۳۰]
لباس
تئاتر
پوشیدن لباس زنانه به وسیله مردان و بر عکس، براى بازى در تئاتر و
سینما چه حکمى دارد؟
آیات
عظام امام، بهجت و فاضل: بنابر احتیاط واجب جایز نیست.[۳۳۱]
آیات
عظام خامنه‌اى، سیستانى، صافى، مکارم و وحید: پوشیدن لباس
جنس مخالف، هنگام بازیگرى و بیان خصوصیات یک شخص حقیقى [اگر باعث فساد نشود] اشکال
ندارد.[۳۳۲]
آیت‌الله
نورى: پوشیدن لباس جنس مخالف، تنها در موقع ضرورت؛ یعنى، زمانى که مصلحت اهم و
انگیزه عقلایى در کار باشد، جایز مى‌شود و اگر پوشیدن لباس
جنس مخالف در بازى تئاتر و سینما، تا این حد از ضرورت و مصلحت رسیده، ارتکاب به آن
اشکال ندارد.[۳۳۳]
تبصره.
طبق فتواى آیات عظام خامنه‌اى، سیستانى و وحید: پوشیدن لباس
مختص به جنس مخالف، در صورتى حرام است که آن را زىّ خود جهت زندگى روزمره پوشش خود
قرار دهند و تردیدى نیست که زنان و مردان بازیگر، لباس جنس مخالف را به عنوان زىّ
خود قرار نمى‌دهند؛ بلکه به طور موقت و براى بازیگرى آن را
به تن مى‌کنند.
لباس
شهرت
حکم پوشیدن لباس شهرت را بیان کنید؟
آیات
عظام امام، خامنه‌اى، فاضل و نورى: پوشیدن لباسى که موجب
شهرت و انگشت نما شود، بنابر احتیاط واجب حرام است.[۳۳۴]
آیات
عظام بهجت، صافى و وحید: پوشیدن لباسى که موجب شهرت و انگشت نما شود، حرام است.[۳۳۵]
آیات
عظام تبریزى و سیستانى: پوشیدن آن حرام نیست؛ مگر آنکه موجب هتک حرمت و خوارى شخص
شود.[۳۳۶]
آیت‌الله
مکارم: پوشیدن لباسى که جنبه ریاکارى دارد و شخص مى‌خواهد
به وسیله آن مثلاً به زهد و ترک دنیا مشهور شود، بنابر احتیاط واجب حرام است؛ خواه
از جهت پارچه یا رنگ آن باشد و یا دوخت آن اما اگر واقعاً قصدش ساده پوشیدن است و
جنبه ریاکارى ندارد، نه تنها جایز است؛ بلکه عملى شایسته است.[۳۳۷]
تبصره.
پوشیدن هر لباسى که موجب هتک حرمت و خوارى شخصى شود، به فتواى همه مراجع حرام است.
لباس
زیر
آیا در حرمت پوشیدن لباس جنس مخالف، بین لباس زیر و غیر آن فرقى
وجود دارد؟
آیات
عظام امام، بهجت و فاضل: تفاوتى بین لباس زیر و غیر آن در حکم نمى‌کند.[۳۳۸]
آیات
عظام خامنه‌اى و وحید: که اگر آن را زىّ و پوشش خود قرار
دهد، بنابر احتیاط واجب، پوشیدن آن جایز نیست.[۳۳۹]
آیت‌الله
سیستانى: اگر او را به صورت جنس مخالف در بیاورد، بنابر احتیاط واجب پوشیدن آن جایز
نیست.[۳۴۰]
آیت‌الله
مکارم: اگر مفسده خاصى بر آن مترتب نشود، پوشیدن آن اشکال ندارد.[۳۴۱]
آیت‌الله
نورى: اگر از پوشیدن آن انگیزه عقلایى دارد و مصلحت مهم‌ترى
در بین است، اشکال ندارد.[۳۴۲]
لباس موقت
گاهى به مدت کوتاهى و به طور موقت لباس شوهر را در منزل مى‌پوشم،
آیا این کار جایز است؟
همه
مراجع (به جز امام و بهجت): خیر، اشکالى ندارد.[۳۴۳]
آیات
عظام امام و بهجت: بنابر احتیاط واجب جایز نیست.[۳۴۴]
فروش
لباس زنانه
فروش لباس‌هاى زیر زنانه به وسیله مردان،
چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: اگر ترس افتادن به گناه و یا مفسده اجتماعى به دنبال داشته باشد، جایز نیست.[۳۴۵]
فصل
نهم : طلا و پلاتین
طلاى
مردان
آیا استفاده از طلا براى مردان بدون قصد زینت به طورى که دیگران
نبینند، اشکال دارد؟
همه
مراجع: پوشیدن طلا براى مرد حرام است و در هنگام نماز موجب بطلان نماز مى‌شود.[۳۴۶]
طلاى
زرد
زینت مردان با طلاى زرد چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: پوشیدن
طلا - مانند آویختن زنجیر طلا به سینه و به دست کردن انگشتر و ساعت مچى طلا- براى
مرد حرام است.[۳۴۷]
طلاى
سفید
طلاى سفید براى مردان چه حکمى دارد؟
همه
مراجع (به جز مکارم و فاضل): اگر
از جنس طــلا باشــد، جایـز نیســت؛
هرچند به
رنگ سفید باشد.[۳۴۸]
آیات
عظام مکارم و فاضل: استفاده از طلاى سفید، براى مردان جایز نیست.[۳۴۹]
تبصره.
هیچ گونه اختلافى بین فقیهان در مسئله یاد شده نیست و همگى معتقدند: اگر طلاى سفید
از جنس همان طلاى متعارف بین مردم باشد (ذهب) استفاده از آن جایز نیست؛ ولى برخى
مانند آیات عظام مکارم و فاضل با بررسى موضوع و کسب آگاهى از اهل خبره به این نتیجه
دست یافته‌اند که طلاى سفید، همان طلاى متعارف است که تنها
رنگ آن را تغییر داده‌اند.
طلای
مشکوک
اگر شک داشته باشیم طلاى سفیدى که در بازار فروخته مى‌شود،
از جنس طلاى متعارف (حرام) است یا خیر، تکلیف چیست؟
همه
مراجع: اگر واقعاً شک پیدا شد، استفاده از آن اشکال ندارد.[۳۵۰]
طلاى مخلوط
اگـر از طــلا و فـلــز دیگـرى آلیـاژى درسـت کنیم که نسبت طلا به
آن فلز کم باشد، آیا استعمال چنین آلیاژى به صورت انگشتر و یا ساعت براى مردان
اشکال دارد؟
همه
مراجع (به جز فاضل): اگر به آن صدق طلا نمى‌کند، اشکال
ندارد.[۳۵۱]
آیت‌الله
فاضل: استعمال آن، جایز نیست.[۳۵۲]
پلاتین
آیا به دست کردن و استفاده از پلاتین براى مرد اشکال دارد؟
همه
مراجع: استفاده از پلاتین اشکال ندارد.[۳۵۳]
تبصره.
پلاتین طلا نیست و فلز دیگرى است.
دندان طلا
آیا گرفتن روکش طلا براى دندان بر مرد جایز است؟
آیات
عظام امام، خامنه‌اى، فاضل، مکارم و نورى: اگر براى اصلاح
دندان باشد -نه براى زینت - اشکال ندارد.[۳۵۴]
آیات
عظام بهجت، تبریزى و سیستانى: آرى، جایز است.[۳۵۵]
آیت‌الله
صافى: اگر براى اصلاح دندان باشد - نه براى زینت - اشکال ندارد و اگر براى دندان‌هاى
جلو باشد، بنابر احتیاط واجب باید از آن اجتناب کرد؛ هر چند به قصد زینت هم نباشد.[۳۵۶]
حلقه
طلا
استفاده از طلا براى مردان به مدت کوتاه - مانند لحظه عقد - چه
حکمى دارد؟
همه
مراجع (به جز مکارم): پوشیدن طلا براى مرد حرام است و بین مدت کـم و زیاد تفاوتى
نمى‌کند.[۳۵۷]
آیت‌الله
مکارم: اگر به جهت امتحان و یا به قصد نگه‌دارى موقت و
کوتاه مدت باشد، مانعى ندارد.[۳۵۸]
مدال
طلا
مدال‌هاى طــلا کـه ورزشکــاران دریافت مى‌کننــد
و به گردن‌شان، مى‌آویزند چه حکمى
دارد؟
همه
مراجع (به جز مکارم): دریافت مدال طلا اشکال ندارد؛ ولى به گردن انداختن آن براى
مردان جایز نیست.[۳۵۹]
آیت‌الله
مکارم: دریافت مدال طلا اشکال ندارد؛ ولى به گردن انداختن آن براى مردان جایز نیست،
مگر در موارد ضرورت.[۳۶۰]
تبصره.
چنانچه مدال‌هاى یاد شده از آب طلا باشد، اشکال ندارد.
فروش
طلاى مردانه
ساخت و خرید و فروش جواهرات طلا که مخصوص مردان است (مانند انگشتر
طلا)، چه حکمى دارد؟
همه
مراجع: ساخت و خرید و فروش انگشتر طلاى مخصوص مردان، جایز نیست.[۳۶۱]
فصل
دهم : دانستنی ها
تعریف
لباس شهرت
منظور از لباس شهرت چه نوع لباسى است؟
همه
مراجع (به جز سیستانى و مکارم): لباس شهرت، لباسى است که پوشیدن آن براى شخص، به
جهت جنس پارچه یا رنگ یا کیفیت دوخت یا مندرس بودنش و مانند آن، معمول نبوده و خلاف
شأن او به حساب آید؛ به طورى که اگر آن را در برابر مردم بپوشد، توجه آنان را به
خود جلب کرده و انگشت‌نما مى‌شود.[۳۶۲]
آیت‌الله
سیستانى: منظور لباسى است که مؤمن را به صورتى زشت و نامناسب در آورد.[۳۶۳]
آیت‌الله
مکارم: لباس شهرت، لباسى است که جنبه ریاکارى دارد و شخص مى‌خواهد
به وسیله آن مثلاً به زهد و ترک دنیا مشهور شود، خواه از جهت پارچه یا رنگ آن باشد
و یا دوخت آن. امّا اگر واقعاً قصدش ساده پوشیدن است و جنبه ریا کارى ندارد، نه
تنها جایز است؛ بلکه عملى شایسته است.[۳۶۴]
زینت
زن
مفهوم زینت در زنان چیست و چه چیزهایى را شامل مى‌شود؟
«زینت»
در زبان عربى معنایى گسترده‌تر از لفظ «زیور» دارد. زیور،
فقط به زینت‌هایى گفته مى‌شود که
جزء بدن شخص به شمار نمى‌رود، (مانند انواع زیورهاى طلا و
جواهر)، ولى کلمه «زینت» هم در چنین زیورهایى به کار مى‌رود
و هم به آرایش‌هایى گفته مى‌شود که
به بدن شخص متصل بوده و گویى جزئى از اوست؛ (همانند سرمه و خضاب). علاوه بر این،
خود زیبایى‌هاى طبیعى هم زینت به شمار مى‌رود،
بنابراین شامل اندام زیباى او نیز مى‌گردد.
حال از
دیدگاه شرع آشکار کردن کدام یک از اقسام زینت براى زنان حرام شمرده شده است؟ از آیه
۳۱ سوره «نور» به دست مى‌آید که زینت دو نوع هست: زینت
پنهان و زینت نمایان که آشکار کردن اولى براى بانوان ممنوع و دیگرى جایز شمرده شده
است. تمامى فقیهان اتفاق دارند که زینت به معناى اندام و زیبایى‌هاى
بدن، جزء زینت پنهان محسوب مى‌شود و بانوان باید آنها را در
برابر مرد نامحرم بپوشانند. در زینت به معناى زیورآلات و آرایش میان آنان اختلاف
نظر وجود دارد که آیا جزء زینت پنهان محسوب مى‌شود یا از
زینت نمایان به حساب مى‌آید؛ براى مثال در مورد حلقه ازدواج
و النگو، برخى معتقدند: پوشاندن آن واجب است، ولى عده‌اى بر
این باورند که لازم نیست.
ریبه و
تلذذ
مقصود از «ریبه» و «تلذذ» در رساله‌هاى
مراجع چیست؟
منظور از
«ریبه»، ترس افتادن به گناه و حرام است و منظور از «تلذذ» همان لذت جنسى است. اگر
نگاه به دیگرى با یکى از این دو مشخصه همراه باشد، از نظر شرع مقدس حرام مى‌گردد.
گاهى انسان تنها به جهت لذّت بردن به زن نگاه مى‌کند؛ بى‌آنکه
بترسد به گناه کشیده شود و گاهى نگاه از روى لذّت نیست؛ بلکه ترس آن است که به
دنبال آن گناهى انجام گیرد و مقدمه ارتکاب حرام گردد. این دو نوع نگاه حرام است.
گاهى ممکن است که نگاه به زن توأم با دو عنوان یاد شده باشد؛ در این صورت گناه آن
شدیدتر است.[۳۶۵]
مفهوم
ضرورت
کلمه «ضرورت» به عنوان شرط جواز لمس زن و یا نگاه به او در کلمات
فقیهان، به چه معنا است و حدود آن کدام است؟
معیار
شناخته شده براى «ضرورت» مسئله اهم و مهم است. هر جا عنوانى تحقق یابد که اهمیت آن
از عنوان نگاه به زن نامحرم و لمس او، بیشتر باشد، بر آن تقدم پیدا مى‌کند
و آن را تحت پوشش خود قرار مى‌دهد. به عنوان مثال جایى که
سلامت و جان زن نامحرمى در خطر باشد، تردیدى نیست که مصلحت و اهمیت آن به مراتب
بیشتر از مصلحت ترک لمس و نگاه به او است. در این صورت باید جانب اهم مراعات گردد و
بر جواز نگاه و لمس فتوا داده شود مسئله معالجه و درمان مریض نیز یکى از مصادیق
بارز آن شمرده مى‌شود.
سن
تمییز
سن تمییز در پسر و دختر بچه در احکام نگاه و پوشش، چه سنى است؟
زمانى که
بچه (دختر یا پسر) خوب و بد را در نگاه جنس مخالف فهمیده و احتمال تحریک شهوت در او
برود، سن تمیز است.[۳۶۶]
کتابنامه
قرآن
کریم.
اصفهانى،
راغب، المفردات فى غرائب القرآن، مرتضوى، دوم، ۱۳۶۲ هـ.ش.
بنى‌هاشمى
خمینى، سید محمدحسن، توضیح المسائل مراجع، انتشارات اسلامى، قم، اول، ۱۳۷۷.
بهجت،
محمدتقى، توضیح المسائل، شفق، قم، بیست و چهارم، ۱۳۷۹.
تبریزى،
میرزاجواد، استفتائات جدید، سرور، قم، اول، ۱۳۷۸.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، التعلیقة على منهاج الصالحین،
مهر، قم، اول، ۱۴۱۵ق.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، توضیح المسائل، سرور، قم،
هفتم، ۱۳۷۹.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، منهاج الصالحین، دارالصدیقه،
قم، دوم، ۱۳۸۲ هـ.ش.
حرّ
عاملى، محمدبن حسن، وسائل‌الشیعه، مکتبة‌الاسلامیه،
طهران، پنجم، ۱۴۰۱ق.
حسینى
خامنه‌اى، سید على، اجوبةالاستفتائات،
الهدى، تهران، اول، ۱۳۸۱.
حسینى
سیستانى، سید على، المسائل المنتخبه، ستاره، قم، ۱۴۱۶ق.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، توضیح المسائل، دفتر آیت‌الله
سیستانى، مشهد، ۱۴۱۹ق.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، منهاج الصالحین.
خمینى،
روح اللّه، استفتائات، انتشارات اسلامى، قم، اول، ۱۳۷۲.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، تحریرالوسیله، پیام، تهران،
پنجم، ۱۳۶۵.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، توضیح المسائل، انتشارات
اسلامى، قم، نهم، ۱۳۷۹.
خویى،
سید ابوالقاسم، صراط النجاة مع تعلیقات التبریزى، دارالاعتصام، قم، ۱۴۱۷ق.
صافى
گلپایگانى، لطف‌اللّه، توضیح المسائل، قم، دوازدهم، ۱۴۱۸ق.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، جامع الاحکام، انتشارات حضرت
معصومه، قم، دوم، ۱۳۷۸.
طباطبایى
یزدى، سیدمحمدکاظم، العروة‌الوثقى، اسماعیلیان، قم، چاپ
پنجم، ۱۳۷۷.
طباطبایى، محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسلامى.
طبرسى،
فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفة.
طوسى،
ابوجعفر، التبیان فى تفسیرالقرآن، تهران، علمیه اسلامیه.
فاضل
لنکرانى، محمد، العروة الوثقى مع تعلیقات...، اعتماد، قم، ۱۴۲۲ق.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، توضیح المسائل، مهر، هشتاد و
یکم، ۱۳۸۱.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، جامع المسائل، مهر، قم، دوم،
۱۳۷۹.
مطهرى،
مرتضى، مسأله حجاب، تهران، صدرا.
محمدى رى
شهرى، محمد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث.
مجلسى،
محمد باقر، بحارالانوار.
مکارم
شیرازى، ناصر، استفتائات جدید، مدرسه على بن ابیطالب، قم، ۱۳۷۹.
احکام
ویژه (۶۰۰ مسئله از احکام)،
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، تعلیقات على العروة الوثقى،
مدرسه على‌بن ابیطالب، قم، ۱۴۱۳ق.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، تفسیر نمونه، دارالکتب
الاسلامیه، تهران، دوازدهم، ۱۳۷۴.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، توضیح المسائل، هاتف، مشهد،
هفدهم، ۱۳۷۶.
نورى
همدانى، حسین، التعلیقات على کتاب العروة الوثقى.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، توضیح المسائل، مؤسسه مهدى
موعود، پانزدهم، ۱۳۷۸.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، هزار و یک مسئله فقهى، مؤسسه
مهدى موعود، اول، ۱۳۸۰.
وحید
خراسانى، حسین، توضیح‌المسائل، مدرسة الامام باقر العلوم،
قم، ۱۴۱۹ق.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، منهاج‌الصالحین.
«همه حقوق براى ناشر محفوظ است»
نقل و
انتشار مطلب با ذکر منبع بلامانع است.
از
همکاریتان در گسترش فرهنگ پرسش و پاسخ متشکریم.
پی نوشت ها:
[۱]. نور (۲۴)، آیه ۳۱.
[۲]. مطهرى، مرتضى، مسأله
حجاب، ص ۲۱.
[۳]. باید توجه داشت که هر چند
سال نزول آیات حجاب و پوشش، در کتب تفسیر و تاریخ ثبت نشده است؛ ولى باتوجه
به اینکه از یک سو این آیات در سوره هاى احزاب و نور آمده و سوره احزاب از
نظر ترتیب نزول پیش از سوره نور و بعد از سوره آل عمران قرار دارد و از سوى
دیگر طبق نقل تفسیرنمونه سوره آل عمران در بین سال‌هاى
دوم وسوم نازل گردیده است، مى‌توان به خوبى حدس زد
که سوره احزاب در سال‌هاى چهارم و پنجم نازل گردیده
است. بنابر این آیه حجاب در این سال‌ها تشریع
گردیده است. (محتواى این سوره نیز مؤید این مسئله مى‌باشد).
[۴]. نور (۲۴)، آیه ۳۱ و احزاب
(۳۳)، آیه ۵۹ و ۳۳.
[۵]. نور (۲۴)، آیه ۳۱ و احزاب
(۳۳)، آیه ۵۹.
[۶]. دو آیه در پاورقى ذکر
شود.
[۷]. «صِیانَةُ الْمَرأَةِ
اَنْعَمُ لِحالِها وَ اَدْوَمُ لِجَمالِها»: مستدرک الوسائل، ج ۱۴، باب ۷۰.
[۸]. احزاب(۳۳)، آیه ۵۹.
[۹]. ر.ک: مصطفوى، انسانیت از
دیدگاه اسلامى، ص ۱۲۹.
[۱۰]. قال النبى: «النَّظَرُ
سَهْمٌ مَسْمُومٌ مِن سِهامِ اِبْلیس فَمَنْ تَرَکَها خوْفاً مِنَ اللّهِ
اَعْطاه اللّهُ ایماناً یَجِدْ حَلاوَتهُ فىقَلْبِهِ»؛ بحارالانوار، ج ۱۰۱،
ص ۳۸.
[۱۱]. قصص (۲۸)، آیه ۲۵.
[۱۲]. درباره جلباب گفته‌اند:
آن روسرى خاصى که بانوان هنگامى که براى کارى به خارج از منزل مى‌روند،
سر و روى خود را با آن مى‌پوشند؛ «الجلباب
خمارالمرأة الذى یغطّى رأسها و وجهها اذا خرجت لحاجة» ؛ التبیان فى
تفسیرالقرآن، ج ۸، ص ۳۶۱؛ مجمع البیان، ج ۸-۷، ص ۵۷۸).
[۱۳]. مجمع البیان، ص ۵۸۰؛
المیزان، ج ۱۶، ص ۳۶۱.
[۱۴]. زنانى که ظاهراً پوشیده
هستند، ولى در واقع برهنه‌اند، از رسول خدا ۹ روایت
شده است: «صنفان من اهل النار لم أرهما قوم معهم سیاط کأذناب البقر یضربون
بها الناس و نساء کاسیات عاریات، ممیلات مائلات، رؤسهنّ کأسنمة البُخت
المائلة ....» ؛ میزان الحکمة، ج ۲، ص ۲۵۹.
[۱۵]. فاضل، امام، سیستانى،
نورى و مکارم، تعلیقات على‌العروة، (الستر)؛ خامنه‌اى،
استفتاء، س ۵۶۸؛ تبریزى، استفتائات،س۱۶۱۱ و توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۵؛ دفتر: بهجت و وحید.
[۱۶]. صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، س۱۶۹۶.
[۱۷]. نورى، استفتائات، ج۲،
س۶۷۸؛ خامنه‌اى، اجوبةالاستفتائات،
س۴۳۹؛ توضیح‌المسائل مراجع، م۷۸۹؛ وحید،توضیح‌المسائل،
م۷۹۵؛ تبریزى، صراط‌النجاة، ج۵، س۱۲۷۵.
[۱۸]. دفتر: سیستانى.
[۱۹]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۵، وحید، توضیح‌المسائل، م۲۴۹۹؛ نورى،
توضیح‌المسائل، م۲۴۳۱ و خامنه‌اى،
سایت،نگاه.
[۲۰]. بهجت، توضیح المسائل،
م۱۹۳۷.
[۲۱]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۵.
[۲۲]. تبریزى، صراط النجاة، ج
۶، س ۱۶۱۰؛ نورى، توضیح المسائل، م ۲۲۴۶؛ وحید، توضیح المسائل، م ۲۲۶۰؛
توضیح المسائل مراجع، م ۲۲۵۲ و دفتر: خامنه‌اى.
[۲۳]. امام، توضیح‌المسائل
مراجع، م۱۴۰۶ و استفتائات، ج۳، (متفرقه)، س۷۸ و ۸۱؛ وحید، توضیح‌المسائل،
م۱۴۱۴؛تبریزى، توضیح‌المسائل مراجع، م۱۴۰۶ و
استفتائات، س۲۲۴۰؛ مکارم، استفتائات، ج۱، س۱۶۰۴ و ۱۷۰۹ و ۱۷۱۱؛فاضل، توضیح‌المسائل
مراجع، م۱۴۰۶؛ نورى، توضیح‌المسائل، م۱۴۰۳ و
استفتائات، ج۱، س۱۰۵۴؛ دفتر: بهجت وخامنه‌اى.
[۲۴]. سیستانى، توضیح‌المسائل
مراجع، م۱۴۰۶.
[۲۵]. صافى، توضیح‌المسائل
مراجع، م۱۴۰۶.
[۲۶]. سیستانى sistani.org
(حجاب)، س۳؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۱، س۱۷۰۶؛صافى،
جامع‌الاحکام، ج۲، س۱۶۹۶؛ خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۴۳۸؛ دفتر: نورى، وحید، بهجت و
امام.
[۲۷]. تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۵، س۱۲۷۵ و استفتائات، س ۱۶۱۴.
[۲۸]. دفتر.
[۲۹]. خامنه‌اى،
استفتاء، س ۶۱۹؛ مکارم، استفتائات، ج۲، س۱۰۱۹؛ امام، تعلیقات على‌العروة،
(النکاح)، م۵۱ و استفتائات،ج۳، (احکام حجاب)، س۳۰ و ۲۹؛ فاضل و نورى،
تعلیقات على‌العروة، (النکاح)، م۵۱؛ سیستانى، منهاج‌الصالحین،ج۳،
(النکاح)، م۱۸.
[۳۰]. تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۵، س۱۲۶۲؛ وحید، توضیح‌المسائل، م۲۴۹۹؛ دفتر:
بهجت.
[۳۱]. دفتر: صافى.
[۳۲]. امام، فاضل و صافى،
توضیح‌المسائل مراجع، م۸۶۵؛ نورى، توضیح‌المسائل،
م۸۶۶؛ وحید، توضیح‌المسائل، م۸۷۲؛تبریزى،
استفتائات، س۱۶۱۷؛ دفتر: بهجت.
[۳۳]. مکارم، استفتائات، ج۱،
س۱۱۹ و ج۲، س۱۵۲؛ سیستانى،sistani.org،
(لباس)، س۲ و دفتر.
[۳۴]. خامنه‌اى،
استفتاء، س ۵۸۰؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۱، س۱۷۰۱؛
مکارم، استفتائات، ج۲، س۱۰۲۲؛ نورى،استفتائات، ج۱، س۴۸۵؛ سیستانى،sistani.org،
(حجاب)، س۷؛ صافى، جامع‌الاحکام، ج۲، س۱۶۶۹؛
امام،استفتائات، ج۳، (احکام حجاب)، س۷؛ دفتر: وحید، بهجت و تبریزى.
[۳۵]. العروة الوثقى، ج۱،
(الستر) و ج۲، (النکاح)، م۳۱.
[۳۶]. العروة الوثقى، ج۱،
(الستر).
[۳۷]. دفتر: همه مراجع.
[۳۸]. العروة الوثقى، ج۱،
(الستر).
[۳۹]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۵؛ نورى، توضیح‌المسائل، م۲۴۳۱؛ وحید،
توضیح‌المسائل، م۲۴۴۴ و خامنه‌اى،
استفتاء،س ۶۲۲.
[۴۰]. نورى، امام، فاضل و
مکارم، تعلیقات على‌العروة، (احکام التخلى)، م۱۰؛
دفتر: بهجت، وحید، صافى و خامنه‌اى.
[۴۱]. سیستانى، تعلیقات على‌العروة،
(احکام التخلى)، م۱۰.
[۴۲]. نورى، استفتائات، ج۱،
س۴۸۵؛ امام، استفتائات، ج۳، (احکام حجاب)، س۲۷؛ مکارم، استفتائات، ج۲،
س۱۵۲؛فاضل، جامع‌المسائل، ج۲، س۱۳۲۹؛ صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، س۱۷۲۹ و ۱۷۳۰؛ خامنه‌اى اجوبةالاستفتائات،س۱۳۶۳
و ۱۳۶۶؛ تبریزى، استفتائات، س۱۵۹۰؛ سیستانى،sistani.org،
(حجاب)، س۵؛ دفتر: وحید و بهجت.
[۴۳] . امام، استفتائات، ج۱،
(لباس نمازگزار)، س۳۴؛ تبریزى، صراط‌النجاة، ج۵،
س۱۲۴۸؛ مکارم، استفتائات، ج۲،س۱۵۴؛ سیستانى، sistani.org،
(حجاب)، س۲؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۱، س۱۷۱۲؛ همه
مراجع، العروة الوثقى،ج۱، (الستر)، الثانى و ۱۶؛ صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، س۱۶۹۲؛ نورى، استفتائات، ج۲، س۶۸۲.
[۴۴]. امام، استفتائات، ج۳،
(احکام حجاب)، س۲۷؛ سیستانى،sistani.org،
(حجاب)، س۵؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۱، س۱۷۰۸؛ مکارم،
استفتائات، ج۲، س ۱۵۳ و ۱۰۲۳؛ نورى، استفتائات، ج۲، س۶۷۹؛ تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۱،س۹۰۷؛ صافى، جامع‌الاحکام، ج۲، س۱۶۹۴ و ۱۷۲۹؛
خامنه‌اى، استفتاء، س۶۱۸ و دفتر: وحید و بهجت.
[۴۵]. مکارم، استفتائات، ج۲،
س۱۵۳ و ۱۵۶؛ صافى، جامع‌الاحکام، ج۲، س۱۷۲۹؛
سیستانى، sistani.org،
(حجاب)،س۵؛ امام، استفتائات، ج۳، (احکام حجاب)، س۲۷؛ نورى، استفتائات، ج۱،
س۴۸۵؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۱،س۱۷۰۸؛ خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۳۶۴ و ۱۳۶۷؛ تبریزى،
استفتائات، س۱۵۹۰؛ دفتر: وحید و بهجت.
[۴۶]. العروة الوثقى، ج۱،
(الستر)، الثانى.
[۴۷]. فاضل و امام، تعلیقات
على‌العروة، (الستر)، م۱ و دفتر: خامنه‌اى.
[۴۸]. دفتر: وحید و بهجت.
[۴۹]. نورى، استفتائات، ج۲،
س۶۷۰؛ سیستانى،sistani.org،
(زینت)، س۱۴؛ مکارم، استفتائات، ج۱، س۱۳۷؛ تبریزى،صراط‌النجاة،
ج۵، س۱۲۷۶ و دفتر: تبریزى و صافى.
[۵۰]. با استفاده از منابعى که
در عنوان «کلاه گیس» آمده است.
[۵۱]. با استفاده از منابعى که
در عنوان «کلاه گیس» آمده است.
[۵۲]. مکارم و نورى، تعلیقات
على‌العروة، (النکاح)، م۴۶ و ۴۵؛ دفتر: وحید،
سیستانى، تبریزى، صافى.
[۵۳]. امام، تعلیقات على‌العروة،
(الستر) م۱ و (النکاح) م۴۶ و ۴۵؛ خامنه‌اى،
استفتاء، س ۴۸۶؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۲،س ۱۰۶۸.
[۵۴]. استفتائات، آرایش و
زینت، س ۸۰۲؛ روابط زن و مرد، س ۶۱۱.
[۵۵]. امام، استفتائات، ج۳،
(نظر)، س۶۶؛ خامنه‌اى، اجوبةالاستفتائات،
س۱۳۶۲؛ مکارم، استفتائات، ج۲، س۱۰۲۳ و دفتر: همه مراجع.
[۵۶]. توضیح المسائل مراجع، م
۸۳۴ و ۸۳۶ ؛ وحید، توضیح المسائل، م ۸۴۰ و ۸۴۴ و دفتر: خامنه‌اى.
[۵۷]. توضیح المسائل مراجع، م
۸۳۵ ؛ وحید، توضیح المسائل، م ۸۴۱ و دفتر: خامنه‌اى.
[۵۸]. بهجت، توضیح المسائل
مراجع، م ۸۳۵.
[۵۹]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س ۱۳۷۹؛ نورى، استفتائات، ج ۱،
س ۴۸۹ و دفتر: امام و مکارم.
[۶۰]. استفتائات، لباس و پارچه
فروشى، س ۵۷۳.
[۶۱]. جامع الاحکام، ج ۲، س
۱۷۳۱.
[۶۲]. فاضل، جامع المسائل، ج
۱، س ۲۲۳۸؛ تبریزى، استفتائات، س ۲۲۲۵ و ۲۲۲۸ و ۲۲۲۹.
[۶۳]. دفتر: وحید.
[۶۴]. امام، استفتائات، ج۳،
(احکام حجاب)، س۱۴؛ بهجت، استفتائات، حجاب و پوشش زن و مرد، س۶۹۶؛
فاضل،تعلیقات على‌العروة، ج۲، (النکاح)، م۵۱؛
تبریزى، استفتائات، س۱۵۹۱ و صراط‌النجاة، ج۱،
س۱۴۸۷؛ مکارم،استفتائات، ج۱، س۸۳۴ و تعلیقات على‌العروة،
(النکاح)، م۵۱؛ خامنه‌اى، سایت، نگاه و دفتر:
سیستانى و وحید.
[۶۵]. پاسخ به ۳۰۰ پرسش از
احکام، ج۱، س ۲۴۰.
[۶۶]. نورى، استفتائات، ج۱،
س۴۸۳.
[۶۷]. دفتر: همه مراجع.
[۶۸]. نور (۲۴)، آیه ۳۰.
[۶۹]. همان، آیه ۳۱.
[۷۰]. اصول کافى، ج ۸، ص ۲۱۹،
نشر دارالکتب الاسلامیه.
[۷۱]. بحارالانوار، ج ۱۴، ص
۳۸.
[۷۲]. محمد، محمدى رى شهرى،
میزان الحکمة، ج ۴، ص ۳۲۹۲، نشر دارالحدیث.
[۷۳]. همان.
[۷۴]. امام، تحریر الوسیله، ج۱
(شرائط امام الجماعة)، و م۱؛ فاضل، نورى، مکارم، تعلیقات على‌العروة
(شرائط امام الجماعة)، م۱۳؛ تبریزى، التعلیقه على منهاج الصالحین
(التقلید)، م۲۹؛ صافى، هدایة العباد، ج۲، م۱۲۴۴و ۱۲۴۵؛سیستانى، منهاج
الصالحین، ج۱، م۲۹؛ بهجت، وسیلة النجاة، ح۱، م۱۰۶۱، ۱۰۶۲؛ دفتر: وحید،
خامنه‌اى.
[۷۵]. از نظر برخى مراجع (آیات
عظام بهجت و مکارم شیرازى).
[۷۶]. جاهایى که به طور معمول
نمى‌پوشانند (مانند موها، گردن و دست‌ها).
[۷۷]. به جز جاهایى که به طور
معمول مى‌پوشانند.
[۷۸]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۳؛ نورى، توضیح‌المسائل، م۲۴۲۹؛ تبریزى،
استفتائات، س۱۵۹۷؛ وحید،توضیح‌المسائل، م۲۴۴۲ و
خامنه‌اى، استفتاء، س ۵۰۹.
[۷۹]. صافى، توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۳ و هدایة العباد، ج۲ (النکاح) م۱۸.
[۸۰]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۳؛ نورى، توضیح‌المسائل، م۲۴۲۹؛ العروة
الوثقى، ج۱ (الستر)؛ وحید، توضیح‌المسائل،م۲۴۴۲؛
خامنه‌اى، اجوبةالاستفتائات،
س ۴۳۸.
[۸۱]. دفتر: مکارم.
[۸۲]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۳، ۲۴۳۶؛ نورى، توضیح‌المسائل، م۲۴۲۹ و
۲۴۳۲؛ العروة الوثقى، ج۱ (الستر)، م۲ و(احکام‌التخلى)
م۸؛ وحید، توضیح‌المسائل، م۲۴۴۲ و ۲۴۴۵؛ دفتر:
خامنه‌اى.
[۸۳]. مکارم، استفتائات، ج۱، س
۷۹۹ و تبریزى، صراط‌النجاة، ج۵، س۱۲۷۴ و دفتر: همه
مراجع.
[۸۴]. با استفاده از منابع
عنوان «پوشیدن مانتو...» و العروة الوثقى، ج۱، م۱۶.
[۸۵]. توضیحالمسائلمراجع،
م۲۴۳۳؛ وحید، توضیح‌المسائل، م ۲۴۴۲؛ نورى، توضیح‌المسائل،
م۲۴۲۹ و خامنه‌اى، استفتاء، س ۴۸۷.
[۸۶]. توضیحالمسائلمراجع،
م۲۴۳۳.
[۸۷]. امام، استفتائات، ج۳،
(نظر)، س۶ و ۳۹؛ صافى، جامع‌الاحکام، ج۲، س۱۷۱۲ و
دفتر: فاضل.
[۸۸]. بهجت، توضیح‌المسائل،
م ۱۹۳۳.
[۸۹]. مکارم، استفتائات، ج۲،
م۱۰۴۳؛ تبریزى، استفتائات، س۱۵۹۱؛ وحید، توضیح‌المسائل،
م۲۴۹۷ و دفتر: سیستانى.
[۹۰]. دفتر.
[۹۱]. العروة الوثقى، ج۲،
(الستر) م۳ و ۱۶، و (احکام التخلى) م۱؛ دفتر: خامنه‌اى.
[۹۲]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۳؛ العروة‌الوثقى ج۲ (النکاح)، م۳۱؛
نورى، توضیح‌المسائل، م۲۴۲۹؛ وحید،توضیح‌المسائل،
م۲۴۴۲ و خامنه‌اى، استفتاء، س ۵۰۹.
[۹۳]. صافى، توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۳، جامع‌الاحکام، ج۲، س۱۷۰۰ و هدایةالعباد،
ج۲ (النکاح) م۱۸ و دفتر:تبریزى.
[۹۷]. بهجت، سیستانى و مکارم،
توضیح‌المسائل مراجع، م۲۴۳۳؛ تبریزى، استفتائات،
س۱۵۹۱؛ وحید، توضیح‌المسائل،م۲۴۴۲؛ صافى، هدایة
العباد، ج۲ (النکاح) م۱۹؛ نورى، توضیح‌المسائل،
م۲۴۲۹؛ امام، تحریرالوسیله، ج۲، (النکاح)م۱۹؛ دفتر: خامنه‌اى.
[۹۸]. امام، استفتائات ج۳،
(نظر)، س۲۸، تبریزى، استفتائات س ۱۵۸۱؛ مکارم، استفتائات ج۱، س۸۱۳ و ج۲ س
۱۰۳۵؛دفتر: بهجت، صافى، نورى، وحید، سیستانى و خامنه‌اى.
[۹۹]. سیستانى، منهاج
الصالحین، ج ۲، النکاح، م ۲۸؛ امام، فاضل، نورى، مکارم، تعلیقات على
العروة، النکاح، م ۲۶؛بهجت، توضیح‌المسائل، م ۱۹۴۴؛
خامنه‌اى، استفتاء، س ۵۲۵؛ دفتر: تبریزى.
[۱۰۰]. صافى، جامع‌الاحکام،
ج ۲، س ۱۷۰۹.
[۱۰۱]. مکارم، تعلیقات على
العروة، م ۲۶، و استفتائات، ج ۱، س ۸۱۶؛ فاضل، تعلیقات على العروة، ج ۲،
النکاح، م ۲۶؛صافى، هدایة العباد، ج۲، النکاح، م۲۸؛ امام، تحریرالوسیله،
ج۲، النکاح م۲۸؛ سیستانى، منهاج‌الصالحین، ج۲،
النکاح،م۲۸؛ تبریزى، صراط النجاة، ج ۶، م ۹۴۸؛ دفتر: وحید و خامنه‌اى.
[۱۰۲]. توضیح المسائل مراجع، م
۲۴۳۳؛ العروة، ج ۲، النکاح، م ۲۶؛ وحید، توضیح المسائل، م ۲۴۴۲؛ نورى،
توضیح المسائل، م ۲۴۲۹ و خامنه‌اى، استفتاء، س ۵۲۵.
[۱۰۳]. مکارم، استفتائات ج۲،
س۱۰۳۶؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۲، س۱۳۲۴؛ العروة
الوثقى، ج۲، (النکاح) ۲۷؛ امام، تحریرالوسیله ج۲، (النکاح)، م۲۷؛ نورى،
استفتائات، ج۱، س۴۸۴؛ توضیح‌المسائل، م۲۴۲۹ ؛ توضیح‌المسائل
مراجع،م۲۴۳۳؛ صافى، جامع‌الاحکام، ج ۲، س ۱۷۰۰ و
۱۷۰۲ و ۱۷۰۳؛ وحید، توضیح‌المسائل، م۲۴۴۲؛ دفتر:
خامنه‌اى.
[۱۰۴]. مکارم، استفتائات، ج۲،
س۱۰۳۶؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۲، س۱۳۲۴؛ صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، س۱۷۰۲ و۱۷۰۳؛ العروة الوثقى، ج۲، (النکاح)، م۲۷؛ امام، تحریرالوسیله،
ج۲، (النکاح)، م۲۷؛ نورى، استفتائات، ج۱، س۴۸۴؛سیستانى، منهاج‌الصالحین،
ج۳، م۲۶؛ دفتر: وحید، بهجت و خامنه‌اى.
[۱۰۵]. توضیح‌المسائل
مراجع، م ۲۴۳۳؛ نورى، توضیح‌المسائل، م۲۴۲۹؛ وحید،
توضیح‌المسائل، م۲۴۴۲ و خامنه‌اى،
استفتاء،س ۴۹۶ و ۵۰۹.
[۱۰۶]. صافى، توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۳، جامع‌الاحکام، ج۲، س۱۷۰۰ و هدایةالعباد،
ج۲، (النکاح) م۱۸؛ دفتر: تبریزى.
[۱۰۷]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۷؛ العروة الوثقى، ج۲، (النکاح)، م۳۲؛ نورى، توضیح‌المسائل،
م۲۴۳۳؛ وحید،توضیح‌المسائل، م۲۴۴۶؛ صافى، هدایةالعباد،
ج۲ (النکاح)، م۱۷؛ دفتر: خامنه‌اى.
[۱۰۸]. مکارم، توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۷ و تعلیقات على‌العروة، (النکاح)، م
۳۲.
[۱۰۹]. تبریزى، صراط النجاة، ج
۲، ص ۶۹۸.
[۱۱۰]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۶ و ۲۴۳۸؛ العروة الوثقى، ج۲، (النکاح) م۲۸؛ نورى، توضیح‌المسائل،
م۲۴۳۲ و ۲۴۳۴؛وحید، توضیح‌المسائل، م ۲۴۴۵ و ۲۴۴۷ و
خامنه‌اى، استفتاء، س ۴۸۷.
[۱۱۱]. امام، تحریرالوسیلة،
ج۲، (النکاح) م۲۷؛ فاضل و نورى، التعلیقات على‌العروة
الوثقى، (النکاح)، م۲۷؛ صافى، هدایةالعباد، ج۲، (النکاح)، م۲۷۲ و خامنه‌اى،
استفتاء، س ۵۸۲ و ۵۱۶.
[۱۱۲]. دفتر: بهجت.
[۱۱۳]. سیستانى، توضیح‌المسائل
مراجع، ۲۴۳۴؛ تبریزى، التعلیقه على منهاج‌الصالحین،
(النکاح)، م۱۲۳۲؛ مکارم، استفتائات،ج۲، س۱۰۲۹ و ۱۰۳۹ و تعلیقات على‌العروة
الوثقى، (النکاح) م۲۷؛ وحید، توضیح‌المسائل، م
۲۴۴۳.
[۱۱۴]. امام، تحریرالوسیله، ج۲
(النکاح) م۲۷؛ فاضل و نورى، تعلیقات على‌العروة،
(النکاح)، م۲۷، صافى، هدایة العباد، ج۲،(النکاح)، م۲۷.
[۱۱۵]. بهجت، توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۴؛ مکارم، استفتائات، ج۱، س۸۱۲.
[۱۱۶]. سیستانى، توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۴؛ وحید، توضیح‌المسائل، م ۲۴۴۳؛
تبریزى، منهاج‌الصالحین، م۱۲۳۲.
[۱۱۷]. العروة الوثقى، ج۲،
(النکاح)، م۲۷ و ۳۱.
[۱۱۸]. امام، تحریرالوسیلة،
ج۲، (النکاح)، م۲۷؛ فاضل و نورى، تعلیقات على‌العروة،
(النکاح)، م۲۷؛ صافى، هدایة العباد،ج۲، (النکاح)، م۲۷ و خامنه‌اى،
استفتاء، س ۵۸۲ و ۵۱۶ و ۵۱۵.
[۱۱۹]. دفتر: بهجت.
[۱۲۰]. وحید، توضیح‌المسائل،
م ۲۴۴۳؛ سیستانى، توضیح‌المسائل مراجع، م۲۴۳۴ و
sistani.org، (نگاه)، س۲؛
تبریزى، التعلیقه على منهاج‌الصالحین، (النکاح)،
م۱۲۳۲؛ مکارم، استفتائات، ج۱، س۸۱۲.
[۱۲۱]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۴؛ امام، تحریرالوسیله، ج۲، (النکاح)، م۲۷؛ نورى، توضیح‌المسائل،
م۲۴۳۰؛ مکارم،تعلیقات على‌العروة، (النکاح)، م۲۷؛
وحید، توضیح‌المسائل، م ۲۴۴۳؛ دفتر: خامنه‌اى.
[۱۲۲]. سیستانى، منهاج‌الصالحین
ج۳، (النکاح)، م۱۸؛ تبریزى، صراط‌النجاة، ج۱، س۸۹۰؛
بهجت، توضیح‌المسائل، م۱۹۴۳؛امام، نورى، فاضل و
مکارم، تعلیقات على‌العروة، (النکاح)، م۳۵، دفتر:
صافى.
[۱۲۳]. سیستانى، منهاج‌الصالحین،
ج۳، م۱۸؛ دفتر: همه مراجع.
[۱۲۴]. نورى، توضیح‌المسائل،
م ۲۴۳۱؛ توضیح‌المسائل مراجع، م۲۴۳۵؛ وحید، توضیح‌المسائل،
م ۲۴۴۴.
[۱۲۵]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۵.
[۱۲۶]. امام، نورى و فاضل،
تعلیقات على‌العروة، (الستر) م۱.
[۱۲۷]. مکارم، تعلیقات على‌العروة،
(الستر)، م۱؛ تبریزى، صراط‌النجاة، ج۱، س۸۸۴؛ خامنه‌اى،
استفتاء، س ۴۷۷ و دفتر:بهجت، صافى و وحید.
[۱۲۸]. سیستانى، تعلیقات على‌العروة،
الستر، م۱.
[۱۲۹]. امام، استفتائات، ج۳،
(احکام حجاب)، س۳۶؛ خامنه‌اى، استفتاء، س ۴۷۷ و
دفتر: بهجت، فاضل و صافى.
[۱۳۰]. تبریزى، صراط النجاة، ج
۲، س ۷۸۸.
[۱۳۱]. نورى، استفتائات، ج۲،
س۶۶۹؛ سیستانى، تعلیقات على‌العروة، (الستر) م۱؛
مکارم، استفتائات، ج۱، س۸۰۱.
[۱۳۲]. دفتر: وحید.
[۱۳۳]. خامنه‌اى،
استفتاء، س ۴۸۷؛ امام، استفتائات، ج۳، (نظر)، س۶ و ۳۹؛ صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، س۱۶۵۲ و ۱۷۱۲؛وحید، توضیح‌المسائل، م ۲۴۴۲؛
نورى، توضیح‌المسائل، م ۲۴۴۲؛ مکارم، تعلیقات على‌العروة،
(النکاح) م۵۱؛ دفتر:فاضل.
[۱۳۴]. بهجت، توضیح‌المسائل،
م ۱۹۳۳.
[۱۳۵]. تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۱، س۱۴۸۷.
[۱۳۶]. دفتر: سیستانى.
[۱۳۷]. نورى، استفتائات، ج۱،
س۴۵۸؛ امام، استفتائات، ج۳، (نظر)، س۱۲؛ تبریزى،
صراط‌النجاة، ج۲، س۸۹۷ و ج۱،س۱۴۸۷؛ مکارم،
استفتائات، ج۱، س ۷۸۱؛ دفتر: وحید.
[۱۳۸]. بهجت، توضیح المسائل،
متفرقه، م ۲؛ صافى، جامع‌الاحکام، ج۲، س۱۶۰۷ و
۱۶۲۲.
[۱۳۹]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۱۸۹.
[۱۴۰]. سیستانى: سایت.
[۱۴۱]. امام، توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۳ و تحریرالوسیله، ج۲، (النکاح)، م۲۵؛ سیستانى، منهاج‌الصالحین،
ج۳، (النکاح)،م ۲۳ و خامنه‌اى، استفتاء، س ۶۲۰.
[۱۴۲]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۳.
[۱۴۳]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۳؛ تبریزى، التعلیقه على منهاج‌الصالحین،
م۱۲۳۲، و صراط‌النجاة، ج۱، س۸۹۲؛ دفتر:وحید.
[۱۴۴]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۳؛ نورى، توضیح‌المسائل، م۲۴۲۹.
[۱۴۵]. توضیح‌المسائل
مراجع، م ۲۴۳۳؛ نورى، توضیح‌المسائل، م ۲۴۲۹؛ دفتر:
وحید، خامنه‌اى.
[۱۴۶]. امام، تحریرالوسیلة، ج
۲، النکاح، م ۲۶؛ صافى، هدایة العباد، ج ۲، النکاح، م ۲۶؛ تبریزى، التعلیقه
على منهاج‌الصالحین،م۱۲۳۲؛ سیستانى، منهاج‌الصالحین،
ج۳، م۲۴ و دفتر: وحید، خامنه‌اى، فاضل، نورى و
مکارم.
[۱۴۷]. بهجت، توضیح‌المسائل،
م۱۹۳۳.
[۱۴۸]. توضیح‌المسائل
مراجع، م ۲۴۳۶؛ نورى، توضیح المسائل، م۲۴۳۲.
[۱۴۹]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۶؛ وحید، توضیح‌المسائل، م۲۴۴۵ و خامنه‌اى،
استفتاء، س ۵۱۵ و ۵۳۵.
[۱۵۰]. امام، استفتائات، ج۳،
(نظر)، س۲۵؛ خامنه‌اى، اجوبةالاستفتائات،
س۱۱۸۲؛ وحید، توضیح‌المسائل، م۲۴۴۸؛ فاضل،جامع‌المسائل،
ج۱، س۱۷۳۲؛ نورى، استفتائات، ج۱، س۴۵۸؛ صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، س۱۷۱۹ و توضیحالمسائلمراجع، م۲۴۳۹؛ تبریزى،
استفتائات، س۱۵۸۸؛ مکارم، استفتائات، ج۲، س۱۰۴۴؛ سیستانى، منهاج‌الصالحین،
ج۲،(النکاح)، م۲۷؛ بهجت، توضیح‌المسائل، (متفرقه)
م۲.
[۱۵۱]. با استفاده از منابعى
که در عنوان «نگاه خواستگارى» آمده است.
[۱۵۲]. امام، توضیح‌المسائل،
م۲۴۳۹؛ نورى، توضیح‌المسائل، م۲۴۳۵.
[۱۵۳]. فاضل، جامع‌المسائل،
ج۱، س۱۷۲۸ و ۱۷۳۲؛ دفتر: بهجت.
[۱۵۴]. تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۲، س۱۱۵۸؛ صافى، توضیح‌المسائل، م ۲۴۴۸؛ خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۱۸۲.
[۱۵۵]. توضیح المسائل مراجع،
م۲۴۳۹؛ وحید، توضیح‌المسائل، م ۲۴۴۸.
[۱۵۶]. نورى، توضیح‌المسائل،
م۲۴۳۵؛ امام، سیستانى، وحید، مکارم، توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۳۹؛ وحید،توضیح‌المسائل، م ۲۴۴۸؛ تبریزى؛
صراط‌النجاة، ج۲، س۱۱۵۸.
[۱۵۷]. فاضل، جامع‌المسائل،
ج۱، س۱۷۲۸ و ۱۷۳۲ و دفتر: صافى و بهجت.
[۱۵۸]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س ۱۱۸۲.
[۱۵۹]. تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۵، س۱۲۷۱ و دفتر: همه مراجع.
[۱۶۰]. دفتر: همه مراجع.
[۱۶۱]. دفتر: همه مراجع.
[۱۶۲]. تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۱، س۸۸۹؛ دفتر: همه مراجع.
[۱۶۳]. دفتر: سیستانى.
[۱۶۴]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س ۱۱۹۴ و ۱۲۰۶؛ مکارم،
استفتائات، ج۱، س۷۷۵ و ۷۷۲؛ فاضل، جامع‌المسائل،
ج۱،س۱۷۲۶ و ۱۷۲۷؛ نورى، استفتائات، ج۱، س ۴۵۰ و ۴۵۲؛ بهجت، توضیح‌المسائل،
(متفرقه)، م۲؛ امام، استفتائات،ج۳، (نظر)، س۱۵ و ۱۹؛ تبریزى، استفتائات،
س۱۰۸۱ و ۱۶۰۳؛ صافى، جامع‌الاحکام، ج۲، س۱۷۰۸ و
۱۷۱۹؛ سیستانى، sistani.org،
(فیلم)، س ۸؛ دفتر: وحید.
[۱۶۵].خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۱۹۴ و ۱۲۰۶؛ فاضل، جامع‌المسائل،
ج۱، س۱۷۲۶ و ۱۷۲۷؛ بهجت، توضیح‌المسائل، (متفرقه)،
م۲، مکارم، استفتائات، ج۱، س۷۷۵ و ۷۷۲؛ نورى، استفتائات، ج۱، س ۴۵۰ و ۴۵۲؛
امام،استفتائات، ج۳، (نظر)، س ۱۵ و ۱۹؛ سیستانى، sistani.org،
(فیلم)، س ۸؛ تبریزى، استفتائات، س۱۰۸۱ و ۱۶۰۳؛ صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، س۱۷۰۸ و ۱۷۱۹؛ دفتر: وحید.
[۱۶۶]. بهجت، توضیح‌المسائل،
(متفرقه)، م۲؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۱، س۱۷۲۶ و
۱۷۲۸؛ صافى، جامع‌الاحکام، ج۲،س۱۷۱۹، امام،
استفتائات، ج۳، (نظر)، س۱۵؛ نورى، استفتائات، ج۱، س۴۵۸ و ۴۵۲؛ سیستانى،
sistani.org، (تصویر)، ش۱۳.
[۱۶۷]. تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۵، س۱۱۳۰؛ وحید، استفتائات، احکام ازدواج و مسائل حجاب، س ۴.
[۱۶۸]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۱۸۲.
[۱۶۹]. با استفاده از منابعى
که در عنوان «پخش زنده و غیرزنده» آمده است.
[۱۷۰]. احکام ویژه (۶۰۰ مسئله
از احکام)، ص ۶۶.
[۱۷۱]. تبریزى، استفتائات،
س۱۶۰۳ و ۱۶۰۵ و صراط‌النجاة، ج۵، س۱۱۲۹؛ خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۱۸۷؛ صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، س۱۷۱۷ و ۱۶۰۵؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۱،س۱۷۲۹ و
۱۷۳۱؛ مکارم، استفتائات، ج۱، س۷۷۸ و ۷۸۲؛ دفتر: نورى و امام، بهجت، وحید ؛
سیستانى، sistani.org،
(فیلم)، س۴.
[۱۷۲]. سیستانى، تعلیقات على‌العروة،
(احکام التخلى)، م۲ و sistani.org،
(تصویر)، س۱ و ۲؛ تبریزى، صراط‌النجاة، ج۳،س۷۷۸؛
خامنه‌اى، اجوبةالاستفتائات،
س۱۳۱۴؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۱، س۱۷۳۱، و تعلیقات
على‌العروة، ج۱،(احکام التخلى)، م۲؛ امام، تعلیقات
على‌العروة، (احکام التخلى)، م۲؛ دفتر: وحید.
[۱۷۳]. مکارم، استفتائات، ج۲،
س۱۰۳۳، تعلیقات على‌العروة، (احکام التخلى)، م۲؛
صافى، جامع‌الاحکام، ج۲، س۱۷۰۷؛نورى، التعلیقات على‌العروة،
(احکام التخلى)، م۲؛ دفتر: بهجت.
[۱۷۴]. دفتر: همه مراجع.
[۱۷۵]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س ۱۳۱۳؛ مکارم، استفتائات، ج۱،
س۷۸۹؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۱، س۲۰۹۳؛نورى،
استفتائات، ج۱، س۹۳۱؛ صافى، جامع‌الاحکام، ج۲،
س۱۷۰۷؛ بهجت، احکام و استفتائات پزشکى، ص۳۱،س۱۲؛ امام، استفتائات، ج۳،
(نظر)، س۴۹ و ۵۰؛ تبریزى، صراط‌النجاة، ج۵، س۱۰۲۲،
دفتر: سیستانى و وحید .
[۱۷۶]. با استفاده از منابعى
که در عنوان «فیلم آموزش جنسى» آمده است.
[۱۷۷]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س ۱۲۰۰؛ صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، س۱۳۲۹؛ نورى، استفتائات، ج۲، س۵۵۴؛ دفتر:بهجت، وحید، امام، فاضل و
مکارم.
[۱۷۸]. تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۵، س۱۱۲۹.
[۱۷۹]. سیستانى،
sistani.org، (تصویر)، س۱۹.
[۱۸۰]. تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۵، س۱۱۲۹ و ج۱، س۸۹۴ و ۸۹۵ ؛ خامنه‌اى، اجوبةالاستفتائات،
س۱۲۰۳؛ صافى، جامع‌الاحکام، ج۲، س۱۳۲۹؛ نورى،
استفتائات، ج۲، س۵۵۴؛ سیستانى،sistani.org،
(فیلم)، س۳؛ دفتر: وحید، بهجت، امام، فاضل، مکارم.
[۱۸۱]. تبریزى، استفتائات،
س۱۶۰۳ و ۱۶۰۵ و صراط‌النجاة، ج۵، س۱۱۲۹ ؛ خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۱۸۷؛ صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، ص۱۷۱۷ و ۱۶۰۵؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۱،س۱۷۲۹ و
۱۷۳۱؛ مکارم، استفتائات، ج۱، س۷۷۸ و ۷۸۲؛ دفتر: نورى و امام، وحید، بهجت ؛
سیستانى،,sistani.org،
(فیلم)، س۴.
[۱۸۲]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۱۹۹؛ سیستانى،sistani.org،
(فیلم)، س۷؛ تبریزى، صراط النجاة، ج۶، س۱۴۲۲؛صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، س۱۳۲۹؛ نورى، استفتائات، ج۲، س۵۵۴؛ دفتر: امام، مکارم، وحید، بهجت،
فاضل.
[۱۸۳]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۲۰۱؛ دفتر: امام، فاضل و
مکارم.
[۱۸۴]. دفتر: بهجت، صافى،
وحید.
[۱۸۵]. دفتر: سیستانى.
[۱۸۶]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۱۹۲؛ تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۵، س۱۱۲۹؛ سیستانى،sistani.org،
(تصویر)،س۴؛ دفتر: همه مراجع.
[۱۸۷]. صافى، جامع الاحکام، ج
۱، ۹۷۶؛ دفتر: بهجت.
[۱۸۸]. تبریزى، استفتائات، س
۱۶۰۵.
[۱۸۹]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س ۱۱۸۳ و ۱۲۱۵؛ مکارم،
استفتائات، ج ۱، س ۱۶۰۹ و ۸۲۹.
[۱۹۰]. سیستانى، سایت، س ۲.
[۱۹۱]. دفتر.
[۱۹۲]. دفتر.
[۱۹۳]. دفتر.
[۱۹۴]. تبریزى، توضیح‌المسائل،
م ۲۰۷۶ و استفتائات، س ۱۶۰۵ و ۱۱۹۸؛ دفتر: فاضل.
[۱۹۵]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س ۱۲۱۳؛ دفتر: مکارم.
[۱۹۶]. سیستانى، سایت ماهواره،
س ۳.
[۱۹۷]. صافى، جامع الاحکام، ج
۱، س ۹۶۷.
[۱۹۸]. امام، تحریرالوسیله، ج
۱، م ۱۰؛ خامنه‌اى، اجوبةالاستفتائات،
س ۱۲۱۲.
[۱۹۹]. دفتر.
[۲۰۰]. تبریزى، توضیح المسائل،
م ۲۰۷۶ و استفتائات، س ۱۶۰۵ و ۱۱۹۸؛ دفتر: فاضل.
[۲۰۱]. سیستانى، سایت ماهواره،
س ۳.
[۲۰۲]. صافى، جامع الاحکام، ج
۱، س ۹۷۶.
[۲۰۳]. دفتر.
[۲۰۴]. امام، استفتائات، ج۳،
(نظر)، س۲۵؛ وحید، توضیح‌المسائل، م۲۴۴۸؛ خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۱۸۲؛ نورى،استفتائات، ج۱،
س۴۵۸؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۱، س۱۷۳۲؛ تبریزى،
استفتائات، س۱۵۸۸، صافى، جامع‌الاحکام،ج۲، س۱۷۱۹، و
توضیح‌المسائل مراجع، م۲۴۳۹؛ بهجت، توضیح‌المسائل،
(متفرقه)، م۲؛ مکارم، استفتائات، ج۲،س۱۰۴۴؛ سیستانى، منهاج‌الصالحین،
ج۲، (النکاح)، م۲۳.
[۲۰۵]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۱۸۸؛ فاضل، جامع‌المسائل،
ج۱، س۱۷۳۰ و ۱۷۳۲؛ امام، استفتائات، ج۳، (احکامحجاب)، س۱۵؛ مکارم،
استفتائات، ج۱، س۷۹۸ و ۸۳۸؛ دفتر: نورى، وحید، سیستانى، تبریزى، صافى و
بهجت.
[۲۰۶]. مکارم، استفتائات، ج ۱
س ۷۹۸ و ۸۳۸؛ امام، استفتائات، ج۳، (احکام حجاب)، س۱۵؛ فاضل، جامع‌المسائل،
ج۱،س۱۷۳۲ و ۱۷۳۰؛ دفتر: بهجت، وحید، خامنه‌اى،
صافى، سیستانى، تبریزى و نورى.
[۲۰۷]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۱۸۸؛ فاضل، جامع‌المسائل،
ج۱، س۱۷۳۲ و ۱۷۳۰؛ مکارم، استفتائات، ج۱،س۷۹۸ و ۸۳۸؛ امام، استفتاء ات، ج۳،
(احکام حجاب)، س۱۵؛ دفتر: نورى، بهجت، سیستانى، تبریزى، وحید وصافى.
[۲۰۸]. تبریزى، سایت اینترنت؛
سیستانى، سایت اینترنت؛ دفتر: همه مراجع.
[۲۰۹]. تبریزى، سایت اینترنت؛
دفتر: همه مراجع.
[۲۱۰]. دفتر.
[۲۱۱]. امام، استفتائات، ج۳،
(نظر)، س۵۲؛ بهجت، توضیح‌المسائل، م۱۹۳۶؛ مکارم،
استفتائات، ج۱، س۸۱۹؛ تبریزى،استفتائات، ۱۶۲۲؛ صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، ص۱۶۷۳؛ نورى، استفتائات، ج۲، س۶۵۶؛ فاضل، جامع‌المسائل،
ج۱،۱۷۱۸؛ خامنه‌اى، اجوبةالاستفتائات،
س۱۱۴۵؛ العروة الوثقى، ج۲، (النکاح) م۳؛ سیستانى، sistani.org،
(اینترنت)،س۲۰ و ۱۹؛ دفتر: وحید.
[۲۱۲]. با استفاده از منابعى
که در عنوان «گفتگو با نامحرم» آمده است.
[۲۱۳]. سیستانى، سایت اینترنت
؛ تبریزى، سایت اینترنت؛ دفتر: همه مراجع.
[۲۱۴]. دفتر: همه مراجع.
[۲۱۵]. دفتر: همه مراجع.
[۲۱۶]. دفتر: همه مراجع.
[۲۱۷]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۱۹۶؛ سیستانى، سایت، متفرقات،
س۷؛ دفتر: همه مراجع.
[۲۱۸]. خامنه‌اى،
استفتاء، س ۶۷۸ و ۶۸۴؛ صافى، هدایةالعباد، ج۲،
(النکاح)، م۲۹؛ سیستانى، منهاج‌الصالحین،
ج۳،(النکاح)، م۲۹؛ نورى، مکارم و امام، تعلیقات على‌العروة،
ج۲، (النکاح)، م۳۹؛ دفتر: بهجت، تبریزى، وحید و فاضل.
[۲۱۹]. صافى، هدایةالعباد،
ج۲، (النکاح)، م۲۹؛ سیستانى، منهاج‌الصالحین، ج۳،
(النکاح)، م۲۹؛ نورى، مکارم و امام،تعلیقات على‌العروة،
ج۲، (النکاح)، م۳۹؛ دفتر: وحید، تبریزى، بهجت و خامنه‌اى.
[۲۲۰]. فاضل، تعلیقات على‌العروة،
ج۲، (النکاح)، م۳۹.
[۲۲۱]. العروة الوثقى، ج۲،
(النکاح)، م۳۹ و ۴۱.
[۲۲۲]. استفتائات، احکام صحبت
و گفت‌وگو، س ۷۳۴.
[۲۲۳]. پاسخ به ۳۰۰ پرسش از
احکام، ج ۱، س ۲۱۸.
[۲۲۴]. امام، استفتائات، ج۳،
سوالات متفرقه، س۱۲۷؛ دفتر: همه مراجع.
[۲۲۵]. امام، استفتائات، ج۳،
(نظر)، س۵۲؛ بهجت، توضیح‌المسائل، م۱۹۳۶؛ مکارم،
استفتائات، ج۱، س۸۱۹؛ تبریزى،استفتائات، ۱۶۲۲؛ صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، ص۱۶۷۳؛ نورى، استفتائات، ج۲، س۶۵۶؛ فاضل، جامع‌المسائل،
ج۱،۱۷۱۸؛ خامنه‌اى، اجوبةالاستفتائات،
س۱۱۴۵؛ العروة الوثقى، ج۲، (النکاح) م۳؛ سیستانى، sistani.org،
(اینترنت)،س۲۰ و ۱۹؛ دفتر: وحید.
[۲۲۶]. العروة الوثقى، ج۲،
(النکاح)، م۳۱ و ۳۹؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۱،
س۱۷۲۰.
[۲۲۷]. العروة الوثقى، ج۲،
(النکاح) م۳۲.
[۲۲۸]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۲۱۹؛ نورى، استفتائات، ج۱،
س۴۶۱؛ دفتر: همه مراجع.
[۲۲۹]. خامنه‌اى،
استفتاء، س ۶۴۶ و ۶۳۸؛ تبریزى، استفتائات، س ۱۵۹۲ و ۱۶۲۳؛ مکارم،
استفتائات، ج ۱، س ۸۱۳؛ امام،استفتائات، ج ۳، (وظایف اجتماعى زنان)، س ۱۹؛
دفتر: نورى، وحید، فاضل و سیستانى.
[۲۳۰]. صافى، جامع الاحکام، ج
۲، س ۱۶۵۶ و ۱۶۵۷ و ۱۶۵۸ و دفتر: بهجت.
[۲۳۱]. العروة الوثقى، ج۲،
(النکاح)، م۴۹؛ خامنه‌اى، استفتاء، س ۶۴۶ و ۶۳۸ و
۶۲۶؛ تبریزى، استفتائات، س۱۵۹۲ و۱۵۹۴؛ مکارم، استفتائات، ج۱، س۸۱۳ و ۸۰۵؛
امام، استفتائات، ج۳، (وظایف اجتماعى زنان)، س۱۹؛ دفتر:سیستانى، وحید، فاضل
و نورى.
[۲۳۲]. صافى، جامع الاحکام، ج
۲، س ۱۶۵۶ و ۱۶۵۷ و ۱۶۵۸ و دفتر: بهجت.
[۲۳۳]. خامنه‌اى،
استفتاء، س ۶۲۷؛ مکارم، استفتائات، ج۱، س۸۰۵ و ۸۱۳؛ امام، استفتائات، ج۳،
(وظایف اجتماعى زنان)،س۱۹؛ صافى، جامع‌الاحکام، ج۲،
س۱۶۶۴؛ تبریزى، استفتائات، س۱۵۹۲ و ۱۵۹۴؛ فاضل، جامع‌المسائل،
ج۱،س۱۷۵۵؛ نورى، استفتائات، ج۲، س۶۷۴ و ۶۵۶؛ سیستانى،sistani.org،
(عشق)، س۵؛ دفتر: وحید و بهجت.
[۲۳۴]. دفتر: همه مراجع.
[۲۳۵]. خامنه‌اى،
استفتاء، س ۸۰۶؛ تبریزى، استفتائات، س۱۵۹۲ و ۱۵۹۵ و ۱۶۲۲؛ امام، استفتائات،
ج۳، (وظایف اجتماعىزنان)، س۱۳ و ۱۹؛ مکارم، استفتائات، ج۱، س۸۰۵؛ العروة
الوثقى، ج۲، (النکاح)، م۴۹؛ صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲،س۱۶۶۸؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۱، س۱۷۲۰ و دفتر:
وحید، سیستانى، بهجت و نورى.
[۲۳۶]. صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، س۱۶۶۴؛ تبریزى، استفتائات، س۱۵۹۵؛ مکارم، استفتائات، ج۱، س۷۷۶؛
امام،استفتائات، ج۳، (وظایف اجتماعى زنان)، س۱۳؛ فاضل، جامع‌المسائل،
ج۱، س۱۷۱۵؛ نورى، استفتائات، ج۲،س۶۵۶ و ۶۷۴؛ العروة الوثقى، ج۲، النکاح،
م۴۹؛ دفتر: سیستانى، وحید و بهجت.
[۲۳۷]. توضیح‌المسائل
مراجع، م ۲۴۴۵؛ نورى، توضیح‌المسائل، م ۲۴۴۱ و
خامنه‌اى، استفتاء، س ۶۲۷.
[۲۳۸]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۴۵؛ وحید، توضیح‌المسائل، م۲۴۵۴؛ دفتر:
بهجت.
[۲۳۹]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۴۵.
[۲۴۰]. توضیح‌المسائل
مراجع، م ۲۴۴۵.
[۲۴۱]. توضیح‌المسائل
مراجع، م ۲۴۴۵.
[۲۴۲]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۴۵؛ نورى، توضیح‌المسائل، م۲۴۴۱؛ وحید،
توضیح‌المسائل، م۲۴۵۴ و خامنه‌اى،
استفتاء،س ۶۳۹ و ۶۲۷.
[۲۴۳]. با استفاده از منابعى
که در عنوان «دوست داشتن جنس مخالف» آمده است.
[۲۴۴]. دفتر: بهجت و صافى.
[۲۴۵]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۲۴۴۵؛ نورى، توضیح‌المسائل، م۲۴۴۱؛ وحید،
توضیح‌المسائل، م۲۴۵۴ و خامنه‌اى،
استفتاء،س ۶۳۹ و ۶۲۷.
[۲۴۶]. با استفاده از منابعى
که در عنوان «خلوت زن و مرد» (پرسش ۱۲۹) آمده است.
[۲۴۷]. بهجت، استفتائات،
معاشرت با جنس مخالف، س ۷۲۴. با استفاده از منابعى که در عنوان «خلوت زن و
مرد» (پرسش۱۲۹) آمده است.
[۲۴۸]. دفتر.
[۲۴۹]. خامنه‌اى،
استفتاء، س ۵۰۲؛ مکارم، استفتائات، ج۱ س۸۲۲؛ نورى، استفتائات، ج۱، س۴۵۱ و
ج۲، س۵۶۹؛ صافى،جامع الاحکام، ج۲، س۱۶۱۱؛ سیستانى، سایت، بازیگرى، س۱؛
دفتر: امام، وحید، تبریزى، بهجت و فاضل.
[۲۵۰]. مکارم، استفتائات، ج۱،
س۱۷۶۴؛ سیستانى، سایت، فیلم، س۶؛ دفتر: همه مراجع.
[۲۵۱]. جامع الاحکام، ج۲،
۱۶۱۶.
[۲۵۲]. سیستانى،
sistani.org، (عشق)، س۱ و ۵ و
محبت، س۱؛ خامنه‌اى، استفتاء، س ۷۷۹، ۶۴۰ و
۶۵۱؛صافى، جامع‌الاحکام، ج۲، س۱۶۶۱؛ دفتر: همه
مراجع.
[۲۵۳]. دفتر: همه مراجع.
[۲۵۴]. خامنه‌اى،
استفتاء، س ۶۴۵ و ۴۹۱؛ مکارم، استفتائات، ج۱، س۱۶۶۵؛ نورى، استفتائات، ج۱،
س۱۰۳۱؛ تبریزى، صراط‌النجاة، ج۲، س۱۱۵۲؛ العروة‌الوثقى،
ج۲، (النکاح)، م۴۷؛ دفتر: وحید، بهجت، فاضل، سیستانى و صافى.
[۲۵۵]. العروة الوثقى، ج۲،
(المحرمات بالمصاهرة)، م۳۳.
[۲۵۶]. خامنه‌اى،
استفتاء، س ۴۹۳؛ تبریزى، استفتائات، س۱۶۰۶؛ صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، س۱۶۶۰؛ مکارم، امام، نورى و فاضل، تعلیقات على‌العروة،
(النکاح)، م۴۰؛ بهجت، توضیح‌المسائل، م۱۹۳۴؛
سیستانى، منهاج‌الصالحین، ج۲،(النکاح)، م۱۶؛ دفتر:
وحید.
[۲۵۷]. خامنه‌اى،
استفتاء، س ۵۱۵؛ تبریزى، استفتائات، س۱۶۰۶؛ نورى، استفتائات، ج۲، س۶۵۵؛
مکارم، استفتائات، ج۱،س۸۱۸؛ صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، س۱۶۶۰؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۱، س۱۷۱۷؛ بهجت،
توضیح‌المسائل،م۱۹۳۴؛ سیستانى، منهاج‌الصالحین،
ج۲، (النکاح)، م۱۶؛ امام، تحریرالوسیله، ج۲، (النکاح)، م۲۰؛ دفتر: وحید.
[۲۵۸]. امام، تحریرالوسیلة،
ج۲، (النکاح)، م۲۰ و خامنه‌اى؛ استفتاء، س ۴۷۹.
[۲۵۹]. تبریزى، استفتائات،
س۱۶۰۶؛ مکارم، تعلیقات على‌العروة، (النکاح)، م۴۰؛
سیستانى، منهاج‌الصالحین، ج۳، (النکاح)،م۱۶؛ صافى،
هدایةالعباد، ج۲، (النکاح)، م۲۰؛ دفتر: وحید و
بهجت.
[۲۶۰]. فاضل، تعلیقات على‌العروة،
ج۲، (النکاح)، م۴۰.
[۲۶۱]. نورى، تعلیقات على‌العروة،
(النکاح)، م۴۰.
[۲۶۲]. تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۲، س۱۶۹۵ و ۱۱۷۳؛ امام، نورى، فاضل و مکارم، العروة الوثقى، ج۲، (النکاح)،
م۳۵؛ دفتر:وحید، صافى، سیستانى و خامنه‌اى.
[۲۶۳]. بهجت، توضیح‌المسائل،
م۱۹۴۳.
[۲۶۴]. العروة الوثقى، ج۱،
(الستر) و ج۲، (النکاح)، م۴۰.
[۲۶۵]. خامنه‌اى،
استفتاء، س ۵۱۵؛ تبریزى، استفتائات، س۱۶۰۶؛ مکارم، استفتائات، ج۲، س۱۰۲۴؛
سیستانى، sistani.org، (دست
دادن)، س۴؛ صافى، جامع‌الاحکام، ج۲، س۱۶۶۰؛ بهجت،
توضیح‌المسائل، م۱۹۳۴؛ فاضل، جامع‌المسائل،ج۱،
س۱۷۱۷؛ امام و نورى، تعلیقات على‌العروة، (النکاح)،
م۴۰؛ دفتر: وحید.
[۲۶۶]. امام، تحریرالوسیلة،
ج۲، (النکاح)، م۲۴؛ صافى، هدایةالعباد، ج۲،
(النکاح)، م۲۴؛ نورى، فاضل، تعلیقات على‌العروة،(النکاح)،
م۳۵؛ بهجت، توضیح‌المسائل، م۱۹۴۳؛ دفتر: وحید و
خامنه‌اى.
[۲۶۷]. سیستانى، منهاج‌الصالحین،
ج۳، (النکاح)، م۲۳؛ تبریزى، التعلقه على منهاج‌الصالحین،
ج۲، م۱۲۳۲.
[۲۶۸]. دفتر: مکارم.
[۲۶۹]. صافى، هدایة العباد،
ج۲، (النکاح)، م۲۵؛ امام، تحریرالوسیلة، ج۲، (النکاح)، م۲۵؛ تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۵،س۱۲۴۷؛ دفتر: فاضل، نورى، مکارم، وحید، بهجت و خامنه‌اى.
[۲۷۰]. سیستانى، منهاج‌الصالحین،
ج۳، (النکاح)، م۲۳.
[۲۷۱]. العروة‌الوثقى،
ج۱، (الستر) و ج۲، (النکاح)، م۴۱.
[۲۷۲]. بهجت، احکام و
استفتائات، ص۲۹، س۳ و ۴؛ مکارم، نورى، فاضل و امام، تعلیقات على‌العروة
(النکاح)، م۳۵؛صافى، هدایة العباد، ج۲، (النکاح)، م۲۲؛ وحید، توضیح‌المسائل،
م۲۴۵۰؛ توضیح‌المسائل مراجع، م۲۴۴۱ و خامنه‌اى،اجوبةالاستفتائات،
س ۱۳۱۵.
[۲۷۳]. تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۵، س۱۰۲۳ و ۱۰۲۴ و استفتائات، س ۱۵۴۵؛ سیستانى، sistani.org،
(پزشکى)، س۱ و منهاج‌الصالحین، ج۲، (النکاح)، م۲۰ و
۲۱.
[۲۷۴]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س ۱۳۰۳؛ مکارم، استفتائات، ج۱،
س۸۰۳ و ۱۵۶۷؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۱،س۲۰۹۱ و ۲۰۸۷؛
بهجت، احکام و استفتائات پزشکى، ص۳۰، س۴ و ۸؛ امام، استفتائات، ج۳، (نظر)،
س۴۲؛نورى، استفتائات، ج۱، س۹۳۳ و ۹۶۶؛ صافى، هدایة العباد، ج۲، (النکاح)،
م۲۲ و دفتر: وحید.
[۲۷۵]. تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۵، س۱۰۲۳ و ۱۰۲۴ و استفتائات، س۱۵۴۵؛ سیستانى، منهاج‌الصالحین،
ج۳، (النکاح)، م ۲۱و sistani.org،
(پزشکى)، س۱ و ۵.
[۲۷۶]. بهجت، احکام و
استفتائات پزشکى، ص۳۰، س۴ و ۸، ص ۳۳، س ۱۸؛ نورى، استفتائات، ج۱، س۹۴۳ و
۹۳۳ و۹۵۶؛ خامنه‌اى، اجوبةالاستفتائات،
س ۱۳۰۳؛ امام، استفتائات، ج۳، (نظر)، س۴۲ و ۴۳؛ فاضل، جامع‌المسائل،
ج۱،س۲۰۹۱ و ۲۰۸۷؛ مکارم، استفتائات، ج۱، س۸۰۳ و ۱۵۶۷؛ صافى، هدایة العباد،
ج۲، (النکاح)، م۲۲؛ دفتر: وحید.
[۲۷۷]. سیستانى،
sistani.org، (پزشکى)، س۱ و منهاج‌الصالحین،
ج۲، (النکاح)، م۲۱؛ تبریزى، صراط‌النجاة، ج۵، س
۱۰۲۳و ۱۰۲۴ و استفتائات، س۱۵۴۵.
[۲۷۸]. صافى، هدایة العباد،
ج۲، (النکاح)، م۲۲، نورى، استفتائات، ج۱، س۹۳۳؛ امام، استفتائات، ج۳،
(نظر)، س۴۲ و۴۳و۸۴؛ بهجت، احکام و استفتائات پزشکى، ص۳۰، س۵ و ۶؛ فاضل،
جامع المسائل، ج۱، س۲۰۸۹؛ خامنه‌اى،اجوبةالاستفتائات،
س ۱۳۰۳؛ مکارم، استفتائات، ج۱، س۱۵۷۲؛ دفتر: وحید.
[۲۷۹]. سیستانى، منهاج‌الصالحین،
ج۲، (النکاح)، م۲۱ و sistani.org،
(پزشکى)، س۱؛ تبریزى، استفتائات، س۱۵۴۵ وصراط‌النجاة،
ج۵، س۱۰۲۴ و ۱۰۲۳.
[۲۸۰]. العروة‌الوثقى،
ج۲، (النکاح)، م۳۵ و ۴۸.
[۲۸۱]. دفتر: همه مراجع.
[۲۸۲]. خامنه‌اى،
استفتاء، س ۶۶۷؛ مکارم، استفتائات، ج۱، س۷۹۷؛ تبریزى، استفتائات، س۱۶۱۶؛
نورى، استفتائات، ج۱،س۱۰۳۳؛ دفتر: وحید، صافى، بهجت، امام و فاضل.
[۲۸۳]. همان.
[۲۸۴]. فاضل، جامع‌المسائل،
ج۱، س۱۷۰۷ و ج۲، س۱۳۲۸؛ خامنه‌اى، استفتاء، س ۶۶۲؛
تبریزى، صراط‌النجاة، ج۵،س۱۲۵۳؛ دفتر: امام، بهجت و
وحید.
[۲۸۵]. دفتر.
[۲۸۶]. مکارم، استفتائات، ج۲،
س۱۵۱ و ۱۰۳۴؛ نورى، استفتائات، ج۱، س۴۹۱ و سیستانى، سایت، (زینت).
[۲۸۷]. نورى، استفتائات، ج۱،
س۴۹۰؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۲، س۱۳۲۸؛ صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، س۱۶۸۲؛خامنه‌اى، اجوبةالاستفتائات،
س۱۲۲۰؛ تبریزى، استفتائات، س۱۵۹۰ و ۱۵۸۶؛ سیستانى، sistani.org،
(زینت)،س۲۸؛ امام، استفتائات، ج۲، (احکام حجاب)، س۳۲؛ دفتر: بهجت.
[۲۸۸]. استفتائات، ج۱، س۸۰۱.
[۲۸۹]. با استفاده از منابعى
که در عنوان «آرایش چهره» آمده است.
[۲۹۰]. العروة الوثقى، ج۱،
(الستر).
[۲۹۱]. سیستانى،
sistani.org، (زینت)، س۱۷؛ مکارم،
استفتائات، ج۲، س۱۰۳۴ و ۱۵۱؛ نورى، استفتائات، ج۱، س۴۹۱ و۵۴۲ و ۵۰۰؛ امام،
استفتائات، ج۳، (احکام حجاب)، س۳۴؛ دفتر: وحید.
[۲۹۲]. صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، س۱۶۸۳ و دفتر: بهجت.
[۲۹۳]. تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۵، س۱۲۳۸.
[۲۹۴]. خامنه‌اى،
سایت، نگاه؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۱، س۱۷۰۷ و دفتر:
وحید.
[۲۹۵]. خامنه‌اى،
سایت، نگاه؛ دفتر: امام.
[۲۹۶]. صافى، جامع الاحکام،
ج۲، س۱۶۸۳؛ دفتر: بهجت، تبریزى و سیستانى.
[۲۹۷]. مکارم، استفتائات، ج۱،
س۸۰۲؛ نورى، استفتائات، ج۱، س۵۴۲ و ۴۹۱.
[۲۹۸]. خامنه‌اى،
استفتائات جدید، س ۱۰۸۱؛ فاضل، جامع المسائل، ج۱، س۱۷۰۷ و دفتر: امام و
وحید.
[۲۹۹]. دفتر: بهجت و صافى.
[۳۰۰]. تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۱، س۸۸۲ و ۸۸۳.
[۳۰۱]. نورى، استفتائات، ج۱،
س۵۴۲ و ۵۰۰؛ مکارم، استفتائات، ج۱، س۸۰۲؛ سیستانى، sistani.org،
(زینت)، س۱۸.
[۳۰۲]. دفتر: همه مراجع.
[۳۰۳]. دفتر: بهجت و صافى.
[۳۰۴]. دفتر: مکارم.
[۳۰۵]. دفتر: همه مراجع.
[۳۰۶]. دفتر: همه مراجع.
[۳۰۷]. امام، استفتائات، ج۳،
(احکام حجاب)، س۳۶؛ بهجت: استفتائات، ج ۴، س ۵۳۴۲؛ خامنه‌اى:
سایت استفتائات جدید، س ۱۰۷۹؛ دفتر: بهجت، فاضل و صافى.
[۳۰۸]. تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۱، س۸۸۲ و ۸۸۳.
[۳۰۹]. نورى، استفتائات، ج۲،
س۶۶۹؛ سیستانى، تعلیقات على‌العروة، (الستر)، م۱؛
مکارم، استفتائات، ج۱، س۸۰۱.
[۳۱۰]. دفتر: وحید.
[۳۱۱]. دفتر: همه مراجع.
[۳۱۲]. دفتر: مکارم و نورى.
[۳۱۳]. سیستانى،
sistani.org، (حجاب)، س۳؛ تبریزى،
صراط‌النجاة، ج۱، س۸۷۸؛ فاضل، جامع‌المسائل،
ج۱، س۱۷۰۶؛ صافى،جامع‌الاحکام، ج۲، س۱۶۹۶؛ خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۴۳۸؛ دفتر: نورى، وحید، بهجت و
امام.
[۳۱۴]. تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۵، س۱۲۷۵ و استفتائات، س ۱۶۱۴.
[۳۱۵]. دفتر.
[۳۱۶]. العروة الوثقى، ج ۱، فى
الستر و الساتر، الثانى.
[۳۱۷]. توضیح‌المسائل
مراجع، م ۸۹۷.
[۳۱۸]. آیت‌الله
مکارم احتیاط واجب دارند.
[۳۱۹]. العروة الوثقى، ج ۱، فى
الستر و الساتر، الثانى؛ تبریزى، استفتائات، س ۴۴۶؛ فاضل، جامع‌المسائل،
ج ۱، س ۲۴۴.
[۳۲۰]. العروة الوثقى، ج ۱، فى
الستر و الساتر، م ۵.
[۳۲۱]. العروة الوثقى، ج ۱، فى
الستر و الساتر، م ۵.
[۳۲۲]. امام، استفتائات، ج۳،
(احکام حجاب)، س۸؛ نورى، استفتائات، ج۲، س۶۷۳؛ العروة الوثقى، ج۱، (مکان
المصلى)، العاشر.
[۳۲۳]. فتاوا در این زمینه
مختلف است. براى آگاهى بیشتر ر.ک: توضیح‌المسائل
مراجع، م۸۸۶.
[۳۲۴]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۸۴۶.
[۳۲۵]. دفتر.
[۳۲۶]. فاضل، توضیح‌المسائل
مراجع، م۸۴۶. وحید، توضیح‌المسائل، م ۸۵۲؛ خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۳۷۲؛ صافى،جامع‌الاحکام،
ج۲، س۱۶۸۸؛ تبریزى، صراط‌النجاة، ج۳، س۷۸۱.
[۳۲۷]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۸۴۶.
[۳۲۸]. مکارم، استفتائات، ج۱
س۱۳۸.
[۳۲۹]. نورى، توضیح المسائل، م
۸۴۷.
[۳۳۰]. العروة‌الوثقى،
ج۱، التقلید، م۶۷.
[۳۳۱]. امام، استفتائات، ج۳،
(سؤالات متفرقه)، س۱۷۴؛ فاضل و بهجت، توضیح‌المسائل
مراجع، م۸۴۶.
[۳۳۲]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۲۱۹؛ مکارم، استفتائات، ج۱،
س۱۳۲ و ۱۳۸؛ سیستانى،sistani.org،
(زینت)،ش۳۴ و توضیح‌المسائل مراجع، م۸۴۶؛ وحید،
توضیح‌المسائل، م۸۵۲؛ صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، س۱۶۸۸؛ تبریزى،صراط‌النجاة، ج۳، س۷۸۱.
[۳۳۳]. نورى، استفتائات، ج۲،
س۵۶۹ و توضیح‌المسائل، م ۸۴۷.
[۳۳۴]. امام، نورى و فاضل،
توضیح‌المسائل مراجع، م۸۴۵؛ خامنه‌اى،
استفتاء، س ۵۵۰.
[۳۳۵]. صافى، توضیح‌المسائل
مراجع، م۸۴۵؛ بهجت، توضیح‌المسائل، م۷۱۱؛ وحید،
توضیح‌المسائل، م۸۵۱.
[۳۳۶]. تبریزى و سیستانى،
توضیح‌المسائل مراجع، م۸۴۵.
[۳۳۷]. مکارم، توضیح‌المسائل
مراجع، م۸۴۵.
[۳۳۸]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۸۴۶.
[۳۳۹]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۳۷۲؛ وحید، توضیح‌المسائل،
م ۸۵۲.
[۳۴۰]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۸۴۶.
[۳۴۱]. مکارم، استفتائات، ج۱
س۱۳۸.
[۳۴۲]. نورى، توضیح المسائل، م
۸۴۷.
[۳۴۳]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۲۱۹؛ مکارم، استفتائات، ج۱،
س۱۳۲ و ۱۳۸؛ سیستانى، sistani.org،
(زینت)، س۳۴ و توضیح‌المسائل مراجع، م۸۴۶؛ صافى،
جامع‌الاحکام، ج۲، س۱۶۸۸؛ تبریزى، صراط‌النجاة،
ج۳، س۷۸۱؛وحید، توضیح‌المسائل، م۸۵۲؛ نورى،
استفتائات، ج۲، س۵۶۹ و توضیح‌المسائل، م۸۴۷.
[۳۴۴]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۸۴۶؛ امام، استفتائات، ج۳، (سؤالات متفرقه)، س۱۷۴.
[۳۴۵]. بهجت، استفتائات، لباس
و پارچه فروشى، س ۵۷۶؛ خامنه‌اى، اجوبةالاستفتائات،
س۱۳۶۹؛ دفتر: همه مراجع.
[۳۴۶]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۴۴۴؛ تبریزى، التعلیقه على
منهاج‌الصالحین، ج۱، الخامس و م۳۱؛ امام،
نورى،فاضل، تعلیقات على‌العروة، (لباس المصلى)،
م۲۴؛ بهجت، وسیلة‌النجاة، ج۱، م۶۳۹؛ صافى، هدایةالعباد،
ج۱، م۶۷۸.
[۳۴۷]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۸۳۲؛ نورى، توضیح‌المسائل، م۸۳۳؛ خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۴۴۴؛ وحید،توضیح‌المسائل،
م۸۳۸.
[۳۴۸]. تبریزى، استفتائات،
س۲۱۹۴؛ نورى، استفتائات، ج۲، س۵۱۷؛ امام، استفتائات، ج۱، (لباس نمازگزار)،
س۵۲؛ سیستانى، sistani.org،
(زینت)، س۲؛ صافى، جامع‌الاحکام، ج۲، س۱۷۳۷؛ خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۴۴۳؛دفتر: بهجت، وحید.
[۳۴۹]. مکارم، استفتائات، ج۱،
س۸۱۱؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۱، س۹۶۹.
[۳۵۰]. العروة‌الوثقى،
ج۱، (لباس المصلى)، م۲۱.
[۳۵۱]. امام، استفتائات، ج۱،
(لباس نمازگزار)، س۵۳؛ خامنه‌اى، اجوبةالاستفتائات،
س۴۴۳؛ صافى، جامع‌الاحکام، ج۲،س۱۷۳۸؛ مکارم، نورى و
سیستانى، تعلیقات على‌العروة، (لباس المصلى)،
الخامس؛ دفتر: بهجت، وحید، صافى وتبریزى.
[۳۵۲]. تعلیقات على‌العروة،
ج۲، (لباس المصلى)، الخامس.
[۳۵۳]. مکارم، استفتائات، ج۱،
س۸۱۱؛ تبریزى، استفتائات، س۲۱۹۳؛ امام، استفتائات، ج۱، (لباس نمازگزار)،
س۵۰؛ سیستانى، sistani.org،
زینت، س۳۳؛ فاضل، جامع‌المسائل، ج۱، س۹۶۹؛ خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۴۴۳؛ صافى، جامع‌الاحکام،
ج۲، س۱۷۳۹؛ دفتر: وحید، بهجت، نورى.
[۳۵۴]. امام، استفتائات، ج ۱،
لباس نمازگزار، س ۵۶؛ مکارم، استفتائات، ج ۲، س ۱۶۳؛ خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات،س ۴۴۹؛ فاضل، جامع‌المسائل،
ج ۱، س۲۵۴ و ۲۵۵؛ نورى، استفتائات، ج۱، س ۴۸۰ و ۱۰۴۲.
[۳۵۵]. بهجت، وسیلة النجاة، ج
۱، م ۶۳۹؛ تبریزى، استفتائات، س ۲۱۹۵؛ سیستانى، سایت، زینت.
[۳۵۶]. صافى، هدایة العباد، ج
۱، م ۶۷۸.
[۳۵۷]. امام، استفتائات، ج۳،
(سؤالات متفرقه)، س۱۷۴؛ خامنه‌اى، اجوبةالاستفتائات،
س۴۴۵؛ دفتر: سیستانى، بهجت،وحید، نورى، فاضل، تبریزى و صافى.
[۳۵۸]. مکارم، استفتائات، ج۲،
س۱۶۴.
[۳۵۹]. خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۴۴۶؛ توضیح‌المسائل
مراجع، م۸۳۲؛ نورى، توضیح‌المسائل، م۸۳۳؛
وحید،توضیح‌المسائل، م۸۳۸.
[۳۶۰]. مکارم، استفتائات، ج۱،
س۱۳۶.
[۳۶۱]. فاضل، جامع‌المسائل،
ج۱، س۹۷۰ و ۹۷؛ نورى، استفتائات، ج۲، س۵۳۲؛ خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۴۴۷؛امام، استفتائات، ج۲، (کسب‌هاى
حرام)، س۱۴ و ۱۳؛ صافى، هدایةالعباد، ج۱، ۱۶۸۹؛
تبریزى، التعلیقه علىمنهاج‌الصالحین، (المکاسب
المحرمه)، م۸؛ بهجت، وسیلة النجاة، ج۱، م۱۴۴۱ و ۱۴۴۲؛ مکارم، استفتائات، ج
۱، س۶۲۸ و دفتر: سیستانى و وحید.
[۳۶۲]. توضیح‌المسائل
مراجع، م۸۴۵؛ نورى، توضیح‌المسائل، م۸۴۶؛ بهجت،
توضیح‌المسائل، م۷۱۱؛ خامنه‌اى،
اجوبةالاستفتائات، س۱۳۶۱؛ وحید، توضیح‌المسائل،
م۸۵۱.
[۳۶۳]. دفتر: سیستانى.
[۳۶۴]. مکارم، توضیح‌المسائل
مراجع، م۸۴۵.
[۳۶۵]. مکارم، استفتائات، ج۱،
س۸۲۵؛ امام، فاضل، مکارم، نورى، تعلیقات على‌العروة
(النکاح)، م۲۷؛ صافى، هدایة العباد،ج۲، (النکاح) م۲۷؛ سیستانى، منهاج‌الصالحین
ج۲، (النکاح) م۱۲.
[۳۶۶]. توضیح‌المسائل
مراجع، م ۲۴۳۵، ۲۴۳۳؛ نورى، توضیح‌المسائل، م۲۴۳۱؛
العروة الوثقى، ج۲، (النکاح) م۳۵؛ وحید،توضیح‌المسائل،
م ۲۴۴۴ و خامنه‌اى، سایت، نگاه.
پرسمان دروس معارف
پرسمان ویژه اندروید
نرم افزار پرسمان 3
کتابخانه
نظرات