علَم درعزاداری حسینی از ابزارهایی است که در هیئت‌ها و دسته‌های مذهبی به کار گرفته و از نشانه‌های گروه‌های عزادار محسوب می‌شود. علَم در حقیقت به عنوان سمبلی برای تداعی کردن واقعه کربلا طراحی شده است نشانه‌هایی مانند دست بریده یا شاخه‌های نخل, ابزارآلات جنگ مانند سپر و شمشیر و یا تزیین یک چوب بلند با پارچه‌های سبز و قرمز و نصب ابزار آلات جنگی و ... از علَم های اصیل محسوب می‌گردد. این سنت در عصر قاجار در اثر ارتباط با کشورهای اروپایی و تأثیر پذیری از آداب و سنت‌های مسیحیان دستخوش برخی انحرافات قرار گرفته است. اضافه کردن مجسمه‌های بی‌معنا, تزیین با طلا و نقره و ... از مهمترین تحریفات این سنت است که گاهی عزاداران و عزاداری را از محتوا و اصل اقامه شعایر دینی باز می‌دارد. چند نکته جهت مطالعه بیشتر:1. در فرهنگ عاشورا درباره اصطلاحات فوق می خوانیم : علم،علمات : پرچم،رایت،بیرق،نشان لشکر،آنچه به سر نیزه بندند،درفش.در اصطلاح عزادارى حسینى، نام علم و علامت خاصى است که هر هیئت و دسته،ویژه خود دارد و آن را ازدسته هاى دیگر متمایز مى سازد.«نخل،چوب بسیار بلند همچون درخت تبریزى متوسطکه در تعزیه خوانى پیشاپیش دسته ها برند و بر سر آن،گاه شکل پنجه اى از فلز باشد و گاه پارچه سیاه بر آن بپوشانند». «گر چه سردار علم در خون نشست دستهایت روى رایت مانده است». در میدان کربلا نیز،علمدار لشکر امام حسین «ع »،حضرت ابا الفضل بود.از شعار عربهاى عراقى عزادار نیز این است:«رفع الله رایة العباس »،پرچم عباس،افراشته باد. علمدار : از لقبهاى قمر بنى هاشم است که در کربلا،پرچم لشکر امام بر دوش او بود.نقش علمدار در میدان نبرد،مهم بود و عامل حفظ انسجام نیروهاى سپاه محسوب مى شد.روزعاشورا،امام حسین «ع »یاران اندک خود را به سه جناح چپ و راست و قلب تقسیم کرد وبراى هر یک فرماندهى برگزید و پرچم را به دست برادرش عباس داد)بحار الانوار،ج 45،ص 5 و 39( روز عاشورا نیز چون عباس «ع »خدمت امام آمد و از او اذن میدان طلبید،امام گریست و ابتدا اجازه نداد و فرمود:تو علمدار منى،اگر تو بروى و کشته شوى،سپاه من از هم مى پاشد:«یا اخى انت صاحب لوائى و اذا مضیت تفرق عسکری » (معالى السبطین،ج 1،ص 441) بر این اساس علم یا «علامت»، از ابزار و وسایل عزادارى امام حسین(ع) است که در هیئت ها و دسته هاى مذهبى به کار گرفته مى شود. هرچند اصل حمل کردن علم ناشی از انگیزه پیروی علمداری حضرت عباس باشد ؛ اما به صورت قطع حمل عَلَم عریض و طویل‌که به شکل صلیب مسیحی هاست و در روی بازوهای این علم کذایی، اشکالی از خورشید،کشکول، تبرزین، کبوتر و اژدها و... نصب شده و بر سر علم هم چند زنگولة آویزان که‌مفهوم درستی از این اشکال و اشیا فهمیده نمی‌شود, همگی این ابزار پس از ارتباط ایران با اروپایى ها در عصر قاجار، از آیین هاى مذهبى مسیحیت اقتباس شده است. این ابزار، نماد و مظهرى است که گاهى عزاداران را از محتوا و اصل عزادارى و اقامه شعائر دینى بازمى دارد.(فرهنگ عاشورا، ص 346.) در صورتی که علم به معنای علامت‌و نشانه (پرچم) و حمل آن در میدان جنگ، مرسوم بوده است. در آن زمان به هنگام‌جنگ، پارچه‌ای را به رنگ دل‌خواه یا طبق قرارداد، بر چوب بلندی می‌بستند و آن را دردست پرچم‌دار که از شجاع‌ترین نیروهای رزمی بود، می‌دادند و جنگ جویان با دیدن آن‌موقعیت دوست و دشمن را تشخیص می‌دادند. اگر بنا بود که علم‌های آن زمان، مثل‌علم‌هایی باشد که امروزه در بعضی از مراسم عزاداری حمل می‌شود، چندین نفر از نیروی‌رزمنده را از انجام وظیفه باز می‌دارد. متاسفانه حمل علم های کنونی با اشکال مختلف , از آفت‌ها و خرافاتی است که مراسم عزاداری را تهدید می‌کند و اگر در برابر آن هوشیار نباشیم،ممکن است کل هدف را از این مراسم مخدوش کند، امروزه ما شیعیان، در برابر چشم میلیون‌ها بیننده در سراسر جهان قرار داریم، چه‌بسا این مراسم به وسیله ماهواره‌ها به سراسر جهان نشان داده می‌شود. انجام این گونه‌برنامه‌ها برای ناظران جهانی پرسش برانگیز است. منابع: 1. فرهنگ عاشورا , جواد محدثی 2. عزاداری از نگاهی دیگر ,سبحان عصمتی
2. عزاداری شهادت حضرت اباعبدالله یکی از مراسمات و شعائر دینی ما شیعیان بوده و منحصر به یک مراسم آیینی صرف نیست بلکه دارای یک بار معنایی، فکری و فرهنگی گسترده‌ای است. اهمیت فوق‌العاده‌ای که این مراسم مذهبی در جامعه ما دارد بر کسی پوشیده نیست و تنها در یک جمله می‌توان از آن به عنوان مراسمی راهبر در اندیشه و عمل شیعیان نام برد که دایره نفوذ آن منحصر به شیعیان نیز نبوده و چه بسا برای بسیاری از اندیشمندان جهان درس‌آموز و الگو است. برای نمونه می‌توان به نظرات گاندی رهبر آزادی‌خواه و مبارز با استعمار هند یادکرد.
3. روی‌آوری به اندیشه‌های شیعی در جامعه ایران اگرچه از همان ابتدای ورود اسلام به ایران مورد اقبال قرار گرفت و ایرانیان از اسلام عصاره اصلی آن، یعنی ولایت را گرفتند، ولی حضور همه جانبه اندیشه‌های تشیع در ارکان نظام سیاسی - اجتماعی ایران، به دوره صفویه برمی‌گردد که چارچوب فکری جامعه ایران بر اساس اندیشه‌های شیعی طراحی شد. پادشاهان صفوی برای کشورداری دست به دامان علمای شیعه شدند تا بر اساس مکتب تشیع کشور اداره شود. بسیاری از آیین‌ها و مراسم‌های مذهبی ما از نظر شکلی مربوط به همین دوره است که برخی از آن‌ها به عنوان نماد تشیع نیز شناخته می‌شود. یکی از این موارد برخی سنت‌هایی است که در عزای حضرت اباعبدالله (علیه‌السلام) وجود دارد. اگرچه عزاداری در مصائب سیدالشهداء از همان روز عاشورا مورد توجه اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و پیروان ایشان قرارگرفت ولی برخی سنت‌های آن را می‌توان در دوران صفوی ردیابی کرد. از این میان ممکن است برخی از این سنت‌ها مبنای دینی و دستور دینی هم نداشته باشد ولی به دلیل نماد شدن آن برای شیعیان، در صورت عدم تضاد با آموزه‌های دینی و عدم وهن اندیشه ناب تشیع، مورد تأکید علمای شیعه از ابتدا تا کنون قرارگیرد. سنت علَم به دوش‌گیری و یا حمل آن نیز از جمله همین موارد است که به نظر می‌آید( تا آن‌جایی که جستجو گردید) فتوایی مبنی بر تحریم حمل علم در میان علمای شیعه نبوده است.
4. در ادامه نظر و فتوای برخی علما را نسبت به حکم علَم و علَم‌کشی ارائه می گردد:
سئوال:استفاده از عَلَم در مراسم عزادارى سیدالشهدا(ع) یا قرار دادن آن در مجلس عزا و یا حمل آن در دسته عزادارى چه حکمى دارد؟
حضرت امام، آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله فاضل، آیت‌الله مکارم وآیت‌الله سیستانى: اشکال ندارد.
مقام معظم رهبری: فى نفسه اشکال ندارد، ولى نباید این امور جزء دین شمرده شود.
آیت‌الله نورى همدانی:استفاده از آن در حد متعارف اشکال ندارد.
آیت‌الله صافى: حمل عَلَم بعید نیست از تعظیم شعائر محسوب شود و بى اشکال باشد.
برای مطالعه بیشتر در این زمینه می‌توانید به کتاب« فرهنگ عاشورا»؛ نوشته حجت‌الاسلام جواد محدثی مراجعه نمایید.
منابع نظرات مراجع:
1. استفتائات مرحوم امام، ج 2 سؤال 72؛
2. استفتائات آیت‌الله تبریزى، سؤال 2007؛
3. جامع‌المسائل آیت‌الله فاضل، ج 1، سؤال 2174؛
4. استفتائات آیت‌الله مکارم شیرازی،ج 1 سؤال 579؛
5. سایت آیت‌الله سیستانى، شعائر دینى، سؤال6؛
6. اجوبه الاستفتائات آیت‌الله خامنه اى،سؤال 1444؛
7. استفتائات آیت‌الله نوری همدانی ، ج 2، سؤال 598 و 604؛
8. جامع‌الاحکام آیت‌الله صافى،ج 2، سؤال 1595.
2. عزاداری شهادت حضرت اباعبدالله یکی از مراسمات و شعائر دینی ما شیعیان بوده و منحصر به یک مراسم آیینی صرف نیست بلکه دارای یک بار معنایی، فکری و فرهنگی گسترده‌ای است. اهمیت فوق‌العاده‌ای که این مراسم مذهبی در جامعه ما دارد بر کسی پوشیده نیست و تنها در یک جمله می‌توان از آن به عنوان مراسمی راهبر در اندیشه و عمل شیعیان نام برد که دایره نفوذ آن منحصر به شیعیان نیز نبوده و چه بسا برای بسیاری از اندیشمندان جهان درس‌آموز و الگو است. برای نمونه می‌توان به نظرات گاندی رهبر آزادی‌خواه و مبارز با استعمار هند یادکرد.
3. روی‌آوری به اندیشه‌های شیعی در جامعه ایران اگرچه از همان ابتدای ورود اسلام به ایران مورد اقبال قرار گرفت و ایرانیان از اسلام عصاره اصلی آن، یعنی ولایت را گرفتند، ولی حضور همه جانبه اندیشه‌های تشیع در ارکان نظام سیاسی - اجتماعی ایران، به دوره صفویه برمی‌گردد که چارچوب فکری جامعه ایران بر اساس اندیشه‌های شیعی طراحی شد. پادشاهان صفوی برای کشورداری دست به دامان علمای شیعه شدند تا بر اساس مکتب تشیع کشور اداره شود. بسیاری از آیین‌ها و مراسم‌های مذهبی ما از نظر شکلی مربوط به همین دوره است که برخی از آن‌ها به عنوان نماد تشیع نیز شناخته می‌شود. یکی از این موارد برخی سنت‌هایی است که در عزای حضرت اباعبدالله (علیه‌السلام) وجود دارد. اگرچه عزاداری در مصائب سیدالشهداء از همان روز عاشورا مورد توجه اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و پیروان ایشان قرارگرفت ولی برخی سنت‌های آن را می‌توان در دوران صفوی ردیابی کرد. از این میان ممکن است برخی از این سنت‌ها مبنای دینی و دستور دینی هم نداشته باشد ولی به دلیل نماد شدن آن برای شیعیان، در صورت عدم تضاد با آموزه‌های دینی و عدم وهن اندیشه ناب تشیع، مورد تأکید علمای شیعه از ابتدا تا کنون قرارگیرد. سنت علَم به دوش‌گیری و یا حمل آن نیز از جمله همین موارد است که به نظر می‌آید( تا آن‌جایی که جستجو گردید) فتوایی مبنی بر تحریم حمل علم در میان علمای شیعه نبوده است.
4. در ادامه نظر و فتوای برخی علما را نسبت به حکم علَم و علَم‌کشی ارائه می گردد:
سئوال:استفاده از عَلَم در مراسم عزادارى سیدالشهدا(ع) یا قرار دادن آن در مجلس عزا و یا حمل آن در دسته عزادارى چه حکمى دارد؟
حضرت امام، آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله فاضل، آیت‌الله مکارم وآیت‌الله سیستانى: اشکال ندارد.
مقام معظم رهبری: فى نفسه اشکال ندارد، ولى نباید این امور جزء دین شمرده شود.
آیت‌الله نورى همدانی:استفاده از آن در حد متعارف اشکال ندارد.
آیت‌الله صافى: حمل عَلَم بعید نیست از تعظیم شعائر محسوب شود و بى اشکال باشد.
برای مطالعه بیشتر در این زمینه می‌توانید به کتاب« فرهنگ عاشورا»؛ نوشته حجت‌الاسلام جواد محدثی مراجعه نمایید.
منابع نظرات مراجع:
1. استفتائات مرحوم امام، ج 2 سؤال 72؛
2. استفتائات آیت‌الله تبریزى، سؤال 2007؛
3. جامع‌المسائل آیت‌الله فاضل، ج 1، سؤال 2174؛
4. استفتائات آیت‌الله مکارم شیرازی،ج 1 سؤال 579؛
5. سایت آیت‌الله سیستانى، شعائر دینى، سؤال6؛
6. اجوبه الاستفتائات آیت‌الله خامنه اى،سؤال 1444؛
7. استفتائات آیت‌الله نوری همدانی ، ج 2، سؤال 598 و 604؛
8. جامع‌الاحکام آیت‌الله صافى،ج 2، سؤال 1595.
پرسمان دروس معارف
پرسمان ویژه اندروید
نرم افزار پرسمان 3
کتابخانه
نظرات